Bobin elektronik devrelerden otomobillere kadar birçok alanda kullanılır. Oluşturduğu manyetik alanda elektrik enerjisi depolaması yapabilen bobinler enerjinin seviyeli bir şekilde akmasını sağlayan bir filtre görevindedir. Araçlarda kullanılan bobine ateşleme bobini adı verilir. Motorun çalışabilmesi ve aracın hareket edebilmesi için kilit rol oynayan ateşleme bobini zamanla arıza çıkarabilir.
Bobin Nedir?
Bobin bir makara ve telden oluşur. İletken tel makaranın etrafına sarılır. Telin makara üzerinde tam bir tur dönmesine “spir” ya da “sarım” adı verilir. Bu şekilde oluşan bobin, manyetik alanı içerisinde elektrik enerjisini depolayan devre elemanları arasında yer alır. Bobinler günümüzde içten yanmalı motorlardan tutun da hoparlör, radyo gibi her türlü elektronik cihazda kullanılır. Bobin elemanının bir diğer ismi ise indüktördür. Üzerinden geçen akımı seviyeli bir şekilde aktarmaya yarayan bobinler oldukça kullanışlı devre elemanlarıdır.
Bobin Ne İşe Yarar?
Bobinin herhangi bir devre içerisinde ne işe yaradığı sıklıkla merak edilir. İletken bir telin makara üzerine sarılması ile oluşan bobin üzerinden geçen elektrik enerjisi akımını depolar. Bu depolama bobinin oluşturduğu manyetik alanda gerçekleşir. Bobin elektrik enerjisini depolar ve seviyeli bir şekilde aktarır. Bu da elektrik akımının seviyelendirilmesini, mekanizmalar için uygun duruma getirilmesini sağlar. Bobinler aynı zamanda elektrik enerjisinin voltajını yükseltebilir. Araçlarda kullanılan ateşleme bobini, düşük voltajlı gerilimi saniyeler içerisinde yüksek voltajlı gerilime dönüştürerek motorun çalışmasını sağlar.
Bobin Özellikleri Nelerdir?
Bobinin başlıca özelliklerinden bazıları şu şekildedir:
• Bobin teli elektrik akımına maruz kaldığında, elektrik akımı sürekli olarak tellerde dönerek yön değiştirir. Bu durum bir manyetik alan oluşturur. Bobinler en temel anlatımıyla mıknatıs niteliğindedir.
• Bobinin tel sarılan makarasına “mandren” ya da “karkas” ismi verilir.
• Elektrik harcamayan bir devre elemanı olan bobinler elektrik gerilimini depolayarak düzenler.
Bobin Çeşitleri Nelerdir?
Elektronik devrelerde birçok farklı bobin çeşidi bulunur. Bobin çeşitlerini birbirinden ayıran başlıca özellikler vardır. Bu özelliklere spirin yönü, şekli ve makaranın niteliği örnek olarak verilebilir. Bobin çeşitleri şu şekildedir:
Hava Nüveli Bobinler
Hava kullanılarak çalıştırılan bu bobin çeşidi genel olarak yüksek frekanslı devrelerde kullanılır. İletken tel sargıları açıktır. Bu durum bobin çeşidinin birçok bobinden farklı çalışmasına yol açar. Hava nüveli bobinlerin endüktans değeri dış faktörlere göre kısa süre içerisinde değişiklik gösterir. Endüktans değeri bir bobinin manyetik alanında elektrik enerjisi depolayabilme kapasitesini belirtir. Bunun nedeni iletken tel sargısının tamamen açıkta olmasıdır. Hava nüveli bobinlere dokunmanız durumunda bile akım değişime uğrar. Bu ani değişimlerin en aza indirilmesi ve devrenin korunması için hava nüveli bobinler genel olarak silikonla kaplanır. Hava nüveli bobinlerin omik değeri oldukça düşüktür. Omik değeri akım ve gerilimin aynı fazda olduğu durumlarda açı farklı meydana getirmeyen yüklerin ortaya çıkardığı dirence verilen isimdir.
Ferit (Ferrit) Nüveli Bobinler
Hava nüveli bobinlerde de olduğu gibi yüksek frekanslı devrelerde kullanılan Ferrit nüveli bobin, demir, kobalt, nikel, bakır, alüminyum, pirinç, polyester ve demir tozu maddelerinden üretilen nüvenin iletken tele sarılması ile oluşur. Endüktans yani güç depolama değeri mikro Henry seviyesindedir, bu nedenle “güç bobini” olarak da bilinir. Ferrit nüveli bobinin kullanıldığı alanlara radyo alıcı ve vericileri örnek olarak verilebilir. Ferrit nüveli bobin sayesinde iletken telin az miktarda kullanılmasıyla istenilen gerilim oluşturulabilir. Bataryaları şarj etmek, jeneratörleri çalıştırmak ve akımı filtrelemek de ferrit nüveli bobinlerin kullanıldığı alanlar arasında yer alır.
Demir Nüveli Bobinler
Nüvel bölümünün demir materyalden oluştuğu bobinlere verilen isimdir. Bir diğer adı “şok bobini” olan demir nüveli bobin, ince demir saçların bir araya getirilmesi ile oluşur. Bu ince demir saçları özel bir üretim yöntemi ile üretilir ve bir tarafları yalıtılmış durumdadır. Günümüzde kullanılan neredeyse her güç kaynağının içerisinde demir nüveli bobin yer alır. Genel olarak düşük frekanslı devrelerde kullanılan demir nüveli bobinler, filtreleme ve ses frekans mekanizmalarında da bulunur. Demir nüveli bobinlere verilebilecek en büyük ve genel örnek transformatörlerdir. Güç kaynaklarında yaygın olarak kullanılan transformatör elektrik akımını dönüştürmeye yarar.
SMD Bobinler
Diğer bobin çeşitlerine nazaran daha küçük yapıdadırlar. SMD bobinleri elektronik devrelerin üzerine monte edilir. Monte edilmeye uygun bir yapıda olan SMD bobinleri elektronik devrenin yüzeyine temas eder. Küçük boyutu nedeniyle küçük endüktans değerine sahip olan SMD bobinler günümüzde genel olarak sayısal sistemlerde dengeleyici konumunda kullanılır. SMD bobinlerinin şekli firma ve modele göre değişiklik gösterebilir. Üzerlerinde çeşitli semboller, rakamlar ve kodlar yer alır.
Ayarlı Bobinler
Diğer bobin çeşitlerine nazaran endüktans değeri değiştirilebilen bobinlerdir. Ayarlı bobinlerde nüvenin mandren içerisine girmesi ile birlikte endüktans değeri artar. Mandren, bobinin makara kısmıdır. Nüve dışarı çıktıkça da endüktans değeri düşer. “Kademeli bobin” olarak da bilinen ayarlı bobinlerde, endüktans değerini değiştirmek için nüveyi bir tornavida yardımı ile hareket ettirebilirsiniz.
Arızalı Bobin Nasıl Anlaşılır?
Araçlarda kullanılan ateşleme bobini ya da diğer adıyla endüksiyon bobini bazı durumlarda arıza çıkarabilir. Bu arızalar araç motorunun başlamasını zorlaştırır ve aracın çalışmasını engeller. Bununla beraber ateşleme bobini arızasını anlayabilmek için bazı belirtileri takip edebilirsiniz. Ateşleme bobininin arızalanması aracın performansında belirgin değişikliklere yol açtığından, belirtiler de kolaylıkla görülebilir. Bobin arızası belirtileri şu şekildedir:
• Araba bobini bozulduğunda aracın motoru normalden farklı olarak titreşimli bir şekilde çalışır. Bu durum zamanla motor sağlığı konusunda olumsuz sonuçlara yol açabilir. Ateşleme bobini arızalandığında kısa süre içerisinde değiştirilmelidir.
• Araç rölanti durumundayken kendiliğinden çalışmayı durdurur. Rölanti aracın sabit konumda dururken en az yakıt harcayarak çalışmasını sağlayan bir evredir.
• Ateşleme bobininin sorun çıkarması marşa basılan aracın geç çalışmasına yol açar. Normal şartlarda marşa basıldığında motor kısa süre içerisinde çalışmaya başlar. Ateşleme bobini bozulduğunda ise marş dengesi zarar görebilir ve gecikmeler ortaya çıkar.
• Ateşleme bobininde meydana gelen arızalar performansa etki eder. Bobinde bir sorun oluştuğunda aracın hız ve çekiş gücünde belirgin değişiklikler oluşur.
• Bobinin arıza çıkarmasının bir diğer belirtisi de aracın normalden daha fazla yakıt tüketmesidir.
Bobinin Ömrü Ne Kadardır?
Ateşleme bobinleri zamanla fonksiyonunu yitirebilir. Araç bobininde çıkan arızlar kısa süre içerisinde giderilmelidir, aksi takdirde aracın diğer aksamlarında da onarması güç ve masraflı sorunlar ortaya çıkabilir. Kullanıma ve yaşa bağlı olarak değişebilse de ateşleme bobini ömrü genel olarak 160 bin kilometre olarak söylenebilir. Ateşleme bobinini belirli aralıklarla kontrol ettirip, belirtileri takip ederek arızayı erken teşhis edebilir ve çözebilirsiniz.
Bobin Değişimi Nasıl Yapılır?
Ateşleme bobini tamiri yaygın bir durum değildir. Genel olarak arıza çıkaran ateşleme bobinleri yenisi ile değiştirilir. Ateşleme bobini değişimi yetkili tamirciler tarafından yapılmalıdır. İlk etapta akü üzerinde yer alan negatif kutup başlığının sökülmesi gerekir. Sonrasında görünen ateşleme bobininin kablo bağlantıları kesilmelidir. Ateşleme bobinini sabit tutan klips açıldıktan sonra bobin yerinden çıkarılabilir.