Araçlarda Boğaz Kelebeği Nedir? Ne İşe Yarar?

İçten yanmalı araç motorlarında yer alan boğaz kelebeği, hava akışını düzenlemeye yarayan bir bileşendir. Motor sistemi açısından hayati öneme sahip olan boğaz kelebeği, motor performansını, yakıt verimliliğini ve sürüş deneyimini doğrudan etkiler. Özellikle benzinli araçlarda kritik rol oynayan bileşen, gaz pedalına basıldığında devreye girer. Motora giren havanın miktarını ayarlayan boğaz kelebeği, yakıt-hava karışımını optimize eder. Dolayısıyla motorun yüksek performans gösterebilmesi için boğaz kelebeğinin her zaman doğru şekilde çalışması çok önemlidir. Ayrıca kelebek doğru şekilde çalışmadığında, sürüş güvenliğini de olumsuz etkileyebilir. 

Motor sisteminin önemli bir parçası olan boğaz kelebeği, sık sık yakıta, toza, karbon atıklarına maruz kaldığı için diğer pek çok motor bileşen gibi zamanla kirlenebilir. Boğaz kelebeğinde biriken karbon ve yağ birikintileri ise performans kaybına neden olabilir. Ancak düzenli bakım ve temizlik ile boğaz kelebeğinin performansını korumak mümkündür. Düzenli bakım yapılmadığında ise arıza meydana gelebilir. Boğaz kelebeği arızaları, motor teklemesinden yakıt tüketiminde artışa kadar pek çok soruna yol açacak kadar önemlidir. Peki, Boğaz kelebeği nedir? Nasıl çalışır?, Arızalandığında ne gibi belirtiler verir? ve Bakımı nasıl yapılmalıdır? Gelin boğaz kelebeği ile ilgili bilinmesi gerekenlere birlikte göz atalım!

Boğaz Kelebeği Ne İşe Yarar?

Motorun emme manifolduna bağlı bir valf sistemi olan boğaz kelebeği, sürücünün gaz pedalına uyguladığı basınca göre açılıp kapanır. Bu süreçte motora giden havanın akışını ve miktarını düzenler. Örneğin, sürücü gaz pedalına yüksek basınç uygulandığında boğaz kelebeği daha fazla açılarak motora çok miktarda hava aktarırken rölantide ise minimum hava akışı sağlar. Motorun verimli çalışmasını sağlayan boğaz kelebeği, plastik veya alüminyum bir gövde içinde yer alır. Modern araçlarda elektronik kontrol sistemleri ile donatılan boğaz kelebeği, ECU - motor kontrol ünitesi ile entegredir. Genel olarak sürüş konforunu artırmaya yarayan boğaz kelebeği sistemi, emisyonları azaltır ve yakıt tasarrufu sağlar. Boğaz kelebeği motor devrini (RPM) düzenleyerek emisyonları da düşürür. Çevre dostu sürüşü destekleyen bu işlev sayesinde karbonmonoksit emisyonları %20’ye kadar azalabilir.

Yakıt ve hava karışımını optimize ederek yanma verimliliğinin artmasını sağlayan boğaz kelebeği, gaz pedalından aldığı verileri ECU sistemine aktarır. Sistemde bu veriler doğrultusunda yakıt enjeksiyonunu ayarlar. Düzgün çalışan boğaz kelebeği, yakıttan yaklaşık olarak % 10 - 15 oranında tasarruf edilmesini sağlayabilir. Bu oran araç ve motor türüne göre değişiklik gösterebilir. Bunun yanı sıra boğaz kelebeği kapalı durumdayken emme manifoldundan meydana gelen vakum etkisi, fren sisteminin gücünü artırır. Özellikle modern araçlarda yer verilen boğaz kelebeği sistemleri, pedalın mekik yerine sensörlerle kontrol edilmesini sağlar. Bu sayede tepkiler daha hassas, sürüş ise daha akıcı olur. 

“Boğaz kelebeği ne işe yarar?” sorusuna verilebilecek yanıtlardan biri de motorun hız kontrolü sağlamaktır. Düşük ve yüksek hızlarda motora girerek havayı ayarlayan kelebek, motorun aşırı zorlanmasını önleyerek mekanik ömrü uzatır. Bununla birlikte sürüş konforunu da artırır. Boğaz kelebeğinin yüksek performansı sonucunda gaz pedalına verilen tepkiler tutarlı ve pürüzsüz olur. Ancak kirlenme veya arıza durumunda, tüm bu avantajlar ortadan kalkar ve motorun çalışmasında önemli sorunlar meydana gelebilir. Bu sebeple boğaz kelebeğinin düzenli bakımlarının yapılması oldukça önemlidir. 

Boğaz Kelebeği Arızası ve Belirtileri

Boğaz kelebeği, motor sisteminin önemli bir bileşeni olduğu için arızalanması halinde motor performanslı ciddi şekilde azalabilir. Boğaz kelebeğinin en önemli arıza nedenleri yoğun kirlenme, sensör arızaları ve mekanik hasarlardır. Tüm bu sorunlar boğaz kelebeğinin düzenli çalışmasını önleyerek sürüş güvenliğinin riske girmesine, ciddi motor arızalarına ve yakıt tüketiminin artmasına neden olabilir. Yaygın olarak görülen boğaz kelebeği arızası belirtileri ise düzensiz rölanti, zayıf hızlanma, yakıt tüketiminde anormal artış, motor arıza ışığının yanması, egzozdan anormal renkli duman çıkması, motorun teklemesi ve gaz pedalında tepkisizlik olarak sıralanabilir. Boğaz kelebeği arızasını gösteren belirtileri ise şu şekilde açıklamak mümkündür:

• Motorun rölantide titremesi veya devir saatinin 600-1500 RPM arasında dalgalanması, en sık karşılaşılan boğaz kelebeği arızası belirtilerinden biridir. Böyle durumlarda motor trafik ışıklarında aniden durabilir.
• Gaz pedalına basıldığında araç gecikmeli tepki veriyorsa veya yokuşlarda zorlanıyorsa boğaz kelebeği arızası düşünülebilir.
• P0121 Kelebek Konum Sensörü Hatası başta olmak üzere çeşitli hata kodları nedeniyle motor arıza ışığı yanabilir.
• Kirli kelebek, yakıt-hava karışımını bozarak tüketimi %15’e kadar artırabilir. Dolayısıyla yakıt tüketiminde artış meydana geldiğinde boğaz kelebeği kontrol edilmelidir.
• Boğaz kelebeği arızalarında yanma yetersizliği nedeniyle egzozdan gri ya da siyah duman çıkışı gözlemlenebilir.
• Boğaz kelebeği arızasına bağlı ciddi durumlarda motor kesik kesik çalışır ya da güç kaybı meydana gelir.
• Elektronik sistemlerde, gaz pedala basıldığında motorun tutarsız tepki vermesi de kelebek arızasına işaret eder.
• Boğaz kelebeği doğru çalışmadığında frenleme performansında da kayıplar meydana gelebilir. Çünkü kelebek, doğru şekilde hava aktarımı sağladığında fren sisteminin de gücünü artırır. 

Boğaz Kelebeği Temizliği ve Bakımı

Boğaz kelebeği, motorun hava girişinde konumlanan bir bileşen olduğu için toz, karbon ve yağ birikintilerine maruz kalır. Bu birikintiler ise valfin düzgün şekilde açılıp kapanmasına engel olarak motorun performansını olumsuz etkiler. Dolayısıyla boğaz kelebeğinin düzenli olarak temizlenmesi çok önemlidir. Boğaz kelebeği temizliği, motorun düzenli çalışmasına yardımcı olurken aynı zamanda yakıt israfının da önüne geçer. Ayrıca kontrollü ve güvenli sürüş için de boğaz kelebeğinin mutlak temiz olması gerekir. 

Temizliğin genellikle her 20.000-30.000 km’de bir düzenli olarak yapılması tavsiye edilir. Fakat, şehir içi yoğun trafikte çok sık dur-kalk yapıldığı için boğaz kelebeği daha kısa sürede kirlenebilir. Bu sebeple şehir içi kullanımda boğaz kelebeğinin her 15.000 km'de bir defa temizlenmesine fayda vardır. Öte yandan düşük kaliteli yakıt kullanımı da kelebeğin daha hızlı kirlenmesine neden olabilir. Uzun süre düşük kalite yakıt kullanımı halinde de kelebeğin daha kısa sürede temizlenmesi gerekir. 

Boğaz Kelebeği Temizliği Nasıl Yapılır?

Boğaz kelebeği temizliği, motor performansını geri kazandıran etkili bir bakım işlemidir. Ancak, bu işlemin uzmanlardan oluşan profesyonel bir oto servis tarafından yapılması gerekir. Çünkü hatalı bakım - temizlik ve montaj işlemleri hem boğaz kelebeğine hem de motor sistemine zarar verebilir. Dolayısıyla aracınızın boğaz kelebeğini temizletmek ve olası arızalar için kontrol ettirmek istiyorsanız mutlaka profesyonel yardım almalısınız. 

30-60 dakika kadar süren boğaz kelebeği temizliğinde takip edilmesi gereken aşamalar ve yapılması gereken işlemleri ise şunlardır:

• Kelebek temizliği öncesinde motor kapatılmalı ve mutlaka soğumaya bırakılmalıdır. Aksi halde sıcak parçalara bağlı yaralanmalar meydana gelebilir.
• Akünün negatif kablosu çıkarılarak elektronik bileşenler korunur. 
• Hava filtresi kutusu ve emme hortumları tornavida veya lokma anahtar ile sökülür. 
• Boğaz kelebeği gövdesine erişildikten sonra karbüratör temizleyici sprey kullanılır. Sprey, valf yüzeyine ve gövdeye uygulanır; kirlerin çözünmesi için 5-10 dakika beklenir.
• Spreyin etkisiyle yumuşayan kirler, yumuşak bir fırça veya mikrofiber bezle nazikçe temizlenir. 
• Temizlik sürecinde sprey kesinlikle sensörlere temas etmemelidir, aksi halde arıza meydana gelebilir.
• Temizlenen boğaz kelebeği valf gövdesi kuru bir bezle silinir ve valfin serbest hareket edip etmediği kontrol edilir. 
• Temizliğin ardından parçalar tekrar monte edilir. Bu aşamada bağlantıları sıkıca sabitlemeye özen gösterilmelidir.
• Akü bağlandıktan sonra motor çalıştırılır ve rölantide dalgalanma olup olmadığı kontrol edilir. Rölantide dalgalanma yoksa temizlik başarılıdır.
• Temizliğin ardından test sürüşüne çıkılarak gaz pedalının tepkisi de mutlaka kontrol edilmelidir.

Boğaz Kelebeği Temizliğinin Önemi

Boğaz kelebeğinin temiz olması, motorun hava akışının düzenli olmasını sağlayarak motorun performansını korumaya yardımcı olur. Çünkü boğaz kelebeği, motorun hava akışını optimize eden önemli bir bileşendir. Kelebeğin kirlenmiş olması ise motora giren havanın %20'ye varan oranda azalmasına neden olabilir. Bunun sonucunda da motor güç kaybeder ve yakıt tüketimi % 15'e varan oranda artabilir. Boğaz kelebeği temiz olduğunda ise yanma verimliliği artar. Artan yanma verimliliği ise karbonmonoksit emisyonlarının yaklaşık olarak %20'ye varan oranda azalmasını sağlar. Bu sebeple temiz boğaz kelebeği çevre dostu sürüşü destekler ve emisyon testlerinde başarı sağlanmasına yardımcı olur. Öte yandan periyodik olarak yapılan temizlik, valfin mekanik ömrünü uzatarak pahalı onarımları engeller. Ayrıca temiz bir kelebek, motorun hatalı çalışarak bujilere ve enjektöre zarar vermesini de önler. 

Boğaz Kelebeği Temizliği Yapılmazsa Ne Olur?

Boğaz kelebeğinin temizliği ihmal edildiğinde, bileşende biriken yağ, karbon atığı ve toz, valfin tıkanmasına ya da sensörlerin arızalanmasına neden olabilir. Boğaz kelebeği temizlenmediğinde en sık rastlanan sorunlar, motor performansında düşüş, düzensiz rölanti - motor durması, yakıt tüketiminde artış, yüksek emisyonlar - çevresel sorunlar, motorun diğer bileşenlerinin zarar görmesi, motor arıza ışığının yanması, maliyetli onarımlar şeklinde sıralanabilir. 

Kirli kelebeğin ilk olumsuz etkileri motor sisteminde görülür. Doğru şekilde açılıp kapanmayan valf nedeniyle motora doğru hava akışı sağlanamaz. Bunun sonucunda da motor doğru çalışmayarak teklemeye başlar. Kirli kelebek nedeniyle rölantide 800-1200 RPM dalgalanma gösteren motor, trafikte aniden durabilir. Bu durum hem rahatsız edici hem de sürüş güvenliği açısından tehlikelidir. Örneğin, otoyolda aniden motorun durması, ciddi kazalara neden olabilir. Ayrıca kirli kelebek, motorun yaklaşık olarak % 15 oranında daha az güç üretmesine neden olur. 

Kısa vadede performans kaybına ve daha fazla yakıt tüketimine neden olan kirli boğaz kelebeği, uzun vadede ise enjektörler, katalitik konvertör ve bujiler gibi diğer bileşenlerin zarar görmesine neden olabilir. Örneğin, kelebek kirli olduğunda bujilere ve enjektörlere daha fazla yük biner. Aşırı yük ise mekanik aşınmalara neden olabilir. Ayrıca kir nedeniyle katalitik konvertörde tıkanma meydana gelebilir. Böyle komplike arızalarda onarım maliyetleri ise epey yüksek olur.

Yanma verimliliğini de olumsuz etkileyen temizlenmemiş boğaz kelebeği, karbonmonoksit ve hidrokarbon açısından yüksek emisyona neden olacağından çevreye de zarar verir. Düzenli olarak yapılacak boğaz kelebeği temizliği ise bu riskleri ortadan kaldırarak güvenli, kontrollü, tasarruflu ve çevre dostu sürüş olanağı tanır. Üstelik boğaz kelebeği temizliği profesyoneller tarafından kısa sürede yapılabilen bir işlem olup yüksek maliyetli değildir. 

Boğaz Kelebeği Değişimi ve Onarımı

Boğaz kelebeği çok uzun süre temizlenmediğinde veya mekanik bir arıza durumunda yenisi ile değiştirilmesi gerekebilir. Çünkü böyle durumlarda derinlemesine temizlik veya onarım yapılsa dahi kelebek işlevini yeteri kadar yerine getiremeyebilir. Özellikle sensör arızaları, valf deformasyonu veya gövde hasarlarında kelebek değişimi zorunludur. Boğaz kelebeği değişim işlemi tıpkı temizlik gibi profesyonel bir serviste yaptırılmalıdır. Boğaz kelebeği değişim sürecinde ise ilk olarak OBD-II tarayıcı kullanılarak mevcut arıza tespit edilir. Ardından eski kelebek gövdesi sökülür ve yeni orijinal gövde ile değiştirilir. 

Değişim aşamasında mutlaka orijinal veya OEM uyumlu gaz kelebeği tercih edilmelidir. Çünkü uygun olmayan veya düşük kalitede olan yedek parçalar kısa sürede yeniden arızalanabilir, motorun düşük performans göstermesine ya da zorlanmasına neden olabilir. Dolayısıyla uzman tavsiyelerine dikkat edilerek yedek parça seçimi yapılmalı, fiyatının daha uygun olduğu gerekçesi ile kalitesiz parça tercih edilmemelidir. Değişim işleminin de profesyoneller tarafından yapılması gerekir. Aksi halde hatalı montaj yapılabilir. Hatalı montaj ise ECU hatalarına, hava kaçağına ve genel olarak motor performansında sorunlara yol açabilir.

Yeni boğaz kelebeğinin montajının ardından ECU kalibre edilir ve motor rölanti testi yapılır. Kalibrasyon işlemi, motorun rölanti ve gaz tepkisini optimize eder. Kalibrasyon yapılmadığında ise rölantide 700-1000 RPM dalgalanma görülebilir. Kalibrasyon yazılımlar aracılığı ile kısa sürede zahmetsiz bir şekilde gerçekleştirildiği için zaman alan bir işlem değildir. Fakat yine profesyoneller tarafından yapılması çok önemlidir. Çünkü hatalı kalibrasyon da performans kayıplarına yol açabilir. 

Boğaz kelebeği onarımında ise genellikle sensör ya da kablolar değişimi yapılır. Örneğin, OBD-II tarayıcı testinin ardından gaz pedalında sorun olduğu tespit edilmiş ise sadece ilgili parçanın değişimi yapılır. Boğaz kelebeği onarımı oldukça sınırlı uygulamaları kapsar. Öte yandan onarım kapsamında ECU yazılımının güncellenmesi de yapılabilir. Çünkü bazı durumlarda sadece ECU yazılım güncellemesi ve kalibrasyon ile mevcut hataların giderilmesi mümkündür. 

Hem değişim hem de onarım uygulamalarının ardından gaz tepkisi mutlaka kontrol edilmelidir. Örneğin, motor rölantide 700 RPM sabit kalması, boğaz kelebeği onarım veya değişim işleminin başarılı olduğu anlamına gelir. Gaz tepkisi gibi hızlanma performansı da kontrol edilir. Hızlanma testi ile hava kaçağı veya sensör hataları kolayca tespit edilebilir. Hata tespit edildiğinde ise boğaz kelebeği sökülür ve gerekli kontrollerin ardından tekrar daha dikkatli bir şekilde yeniden takılır. Montaj sonrası söz konusu kontroller ve testler yeniden yapılır. 

Gaz kelebeği değişimi veya onarımı sonrasında da düzenli bakalım + temizlik yaptırılmalıdır. Aksi halde yeni kelebek de kirlenmeye bağlı olarak deforme olabilir ya da motor sisteminde daha ciddi sorunlara yol açabilir. Başka bir ifadeyle yeni bir kelebek takıldığında, daha uzun aralıklarla temizlenmesinin yeterli olacağı düşünülmemelidir. Özellikle düşük kaliteli yakıt kullanımı, kelebeğin hızla kirlenmesine ve deforme olmasına neden olabilir. Kullanıcı düşük kaliteli yakıt tercih ediyorsa veya kullanmak durumunda kalıyorsa daha sık aralıklarla boğaz kelebeği bakımı yaptırmalıdır. Ayrıca genel olarak düşük kaliteli yakıt kullanmaktan da kaçınmak gerekir. Çünkü düşük kaliteli yakıt, motor bileşenlerinin hızlı kirlenmesine, mekanik deformasyon riskinin artmasına, daha fazla yakıta ihtiyaç duyulmasına ve yüksek emisyona neden olabilir. 

Sen de aracının gaz kelebeğini temizletebileceğin, arıza belirtilerini kontrol ettirebileceğin, değişim veya onarım konusunda yardım alabileceğin profesyonel bir servis arayışındaysan Borusan Next'i tercih edebilirsin. Uzman ekibi ile hizmet veren Borusan Next sayesinde yüksek motor performansına sahip ikinci el araçlara da kolayca ulaşabilirsin. Yeni bir araba satın almak istiyorsan hemen Borusan Next'in zengin ikinci el araç seçkisine göz at ve ayrıcalıklı koşullarda hayallerindeki gibi bir araba al!

Telif hakkı ve sair fikri mülkiyet hakları Borusan Oto Değerlendirme Pazarlama ve Hizmet A.Ş.’ye (Borusan Next’e) aittir. Ticari amaçla ve/veya yasalarca izin verilen meşru kullanım sayılamayacak şekillerde, kısmen dahi olsa, izin alınmaksızın alıntı yapılamaz, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, yayınlanamaz, link verilemez.