Arabalarda Limitör Nedir? Ne İşe Yarar?

Modern araçlarda güvenliği artırmak ve yakıt verimliliğini optimize etmek amacıyla kullanılan teknolojiye araç hız limitörü veya hız sınırlayıcı denilir. Hız limitörü nedir? sorusuna verilebilecek bir yanıt daha vardır. Çünkü, hız limitörü, aracın hızını optimize ederek motorun zorlanmasını da önleyebilen bir sistemdir. Özellikle filo araçlarında, ticari taşımacılıkta ve bireysel araçlarda yaygın olan bu sistem, aracın belirli bir hız sınırını aşmasını önler. Sürücülerin trafik kurallarına uymasını kolaylaştıran hız limitörü, aynı zamanda motorun aşırı zorlanmasını önleyerek bakım maliyetlerini de düşürür. Hız limitörleri yakıttan tasarruf etme ve aşırı hızlanmayı önleme özellikleri sayesinde hem çevre dostu sürüşü destekler hem de trafik güvenliğine katkıda bulunur. Ancak bu sistemin düzgün çalışması için düzenli bakım ve doğru ayarlar kritik önem taşır. Peki, Hız limitörü nasıl çalışır?, Ne işe Yarar?, Arızalandığında hangi belirtileri verir? Gelin hız limitörünün işleyişine, avantajlarına, arıza belirtilerine ve kullanım ipuçlarına birlikte göz atalım!

Limitör Nasıl Çalışır?

Hız limitörü, elektronik bir sistem olup aracın motor kontrol ünitesi (ECU) ile entegre çalışır. Hız limitörünün çalışma prensibini daha iyi kavrayabilmek için ilk önce “Hız limitörü ne işe yarar?” sorusunu yanıtlamak gerekir. Sürücünün belirlediği bir hız sınırının aşılmasını engelleyen limitör, motorun güç çıkışını düzenler. Gaz pedalı sensörleri, hız sensörleri ve ECU arasındaki iletişim sayesinde düzenli çalışmaya devam eden hız limitörü, kontrollü sürüş açısından hayati öneme sahiptir. Örneğin, araç belirlenen hız sınırına ulaştığında, limitör gaz kelebeğine müdahale ederek yakıt enjeksiyonunu veya hava akışını kısıtlar. Bunun sonucunda da aracın belli bir hız sınırını aşması önlenmiş olur. Bazı yeni nesil araçlarda ise hız limitör sistemi, sürücüyü sesli ve görsel olarak uyarır. 

Modern araçlarda sabit ve ayarlanabilir olmak üzere iki çeşit hız limitörü bulunur. Sabit hız limitörleri, fabrika çıkışında belirli bir hız sınırı ile programlanır. Ayarlanabilir hız limitörleri ise sürücünün veya filo yöneticisinin ihtiyaçlarına göre maksimum hız sınırını özelleştirme olanağı tanır. Limitör sistemi, hız sensörlerinden gelen verileri analiz ederek motorun performansını kontrol eder. Örneğin, araç saatte 100 km sınırına ulaştığında, hız limitörü devreye girer ve ECU gaz pedalına basılsa dahi motor gücünü sınırlar. Böylece hem güvenli sürüş sağlanmış olur hem de motorun aşınma riski azalır. Elektronik kontrol sistemi sayesinde limitör, ani hızlanmaları önleyerek tutarlı bir sürüş deneyimi de sunar. 

Pek çok durumda güvenli ve kontrollü sürüş için gerekli olan hız limitör sistemi, bazı durumlarda kolayca devre dışı bırakılabilir. Hız limitörünün devre dışı bırakılması için yapılması gereken işlem aracın markasına ve modeline göre değişiklik gösterse de genellikle gaz pedalına sonuna kadar basmak sistemin devre dışı kalması için yeterlidir. Kick down olarak da bilinen bu hareket, hız limitör sisteminin kapatılmasını sağlar. Böylece sürücü hız limitini tamamen kendi belirleyebilir. 

Limitörün Avantajları ve Faydaları

Hız limitörleri, sürüş güvenliğinden yakıt tasarrufuna kadar birçok avantaj sunar. Bu sistemler, özellikle uzun yolculuklarda ve filo araçlarında hem güvenlik hem de konfor açısından sıkça tercih edilir. Söz konusu sistemlerin işlevi sayesinde yakıt tasarrufundan motorun kullanım ömrünü korumaya, sürüş güvenliğinden trafik kurallarına uyulmasına kadar pek çok konuda avantaj sağlanır. Bu avantajlar arasında öne çıkanlar, hız aşımının önlenmesi, yakıttan tasarruf edilmesi, motor sisteminin korunmasına yardımcı olma ve trafik güvenliğine katkı sağlama şeklinde sıralanabilir. 

Hız Aşımının Önlenmesi

Trafikte hız sınırlarının kontrolsüz olarak aşılmasını önlemeye yardımcı olan hız limitörleri, sürücülerin trafik kurallarına uymasını kolaylaştırır. Özellikle hız sınırlarının sıkı denetlendiği bölgelerde, limitör sürücünün yanlışlıkla hız limitini aşmasını engeller. Örneğin, otoyolda 120 km/s hız sınırı olan bir bölgede, limitör bu hızın üzerine çıkılmasını otomatik olarak önler. Bunun sonucunda da sürücünün hız limiti aşımına bağlı ceza alma riski ortadan kalkarken kazaya neden olma ihtimali de azalmış olur. Ayrıca, limitörler, filo yöneticilerinin filodaki araçların hız limitlerini belirleyerek sürücülerin hız limitlerine uymasını sağlar. Öte yandan hız limitörleri, sürücünün dikkati dağıldığında veya yorgun olduğu durumlarda dahi hız kontrolü sağlayarak güvenli sürüşü destekler. Aracın sabit hızda seyretmesini sağlayan limitörler sayesinde lastik aşınmaları da azalabilir.

Yakıt Tasarrufu ve Motor Koruması

Motorun aşırı zorlanmasını önlemeye yardımcı olan hız limitör sistemleri, yakıt tüketimini optimize eder. Çünkü, yüksek hızlarda motor daha fazla yakıt tüketir ve yoğun çalışmaya bağlı aşınma oranı artar. Hız limitörü ise aracı sabit bir hızda tutarak yakıt-hava karışımını dengeler ve verimliliği artırır. Örneğin, saatte 90 km hızla seyreden bir aracın hızı saatte 120 km’ye ulaştığında yaklaşık olarak % 20 daha fazla yakıt tüketir. Ayrıca, motorun sürekli yüksek devirde çalışması da mekanizmanın deforme olmasına neden olabilir. Limitörler ise hem araçların hızını sabit tutarak gereksiz yakıt tüketiminin önüne geçer hem de motorun yüksek devirde çalışmasını önleyerek mekanik ömrünü korur. Tüm bunların sonucunda da bakım maliyetleri düşer ve aracın ikinci el değeri korunmuş olur. Motorun aşırı devir yapmasına da engel olan limitörler sayesinde yağlama sisteminin ömrü daha uzun olur Bu da bakım masraflarının azalmasına katkı sağlar. 

Trafik Güvenliğine Katkısı

Trafik kazalarının en önemli nedenlerinden biri de araçların yüksek hızda kullanılmasıdır. Hız limitörleri, ani hızlanmaları ve tehlikeli manevraları önleyerek kazaların azalmasına yardımcı olur. Özellikle ticari araçlarda, limitör sistemi, sürücünün yorgunluk veya acele davranma kaynaklı hatalarını telafi edecek niteliktedir. Örneğin, uzun mesafeli kamyonlarda limitör, sabit hızda seyri sağlayarak hem sürücü hem de diğer yol kullanıcıları için güvenliği artırır.Tüm bunların yanı sıra hız limitörleri, özellikle uzun yolculuklarda sürücü yorgunluğunun azalmasına yardımcı olurken dikkat dağınıklığını da önleyecek niteliktedir. 

Hız limitörlerinin çevresel faydaları da vardır. Örneğin, araçların düşük hızda ilerlemesini sağlayarak çevresel emisyonları azaltmaya yardımcı olur. Özellikle sabit hızda seyir, karbon emisyonlarını %10-20 oranında düşürebilir. Bu da çevre dostu sürüşü destekler.

Limitör Arızası ve Belirtileri

Hız limitörü elektronik bir sistem olduğu için zamanla arızalanabilir ya da çalışmasında aksaklıklar olabilir. Limitör arızaları genellikle motor kontrol ünitesi, sensörler ya da kablolama sorunlarından kaynaklanır. Limitör arızası, sürüş güvenliğini ve araç performansını olumsuz etkileyebilecek kadar önemlidir. Bu arızaların öne çıkan belirtileri arasında düzensiz hızlanma, limitörün devreye girmemesi veya motor arıza ışığının yanması yer alır. Limitör arızalarında en sık rastlanan belirtileri ise şöyle sıralamak mümkündür:

• Limitör düzgün çalışmadığında araç belirlenen hız sınırını aşabilir veya beklenmedik şekilde yavaşlayabilir. 
• Özellikle filo araçlarında operasyonel sorunlara yol açabilen limitör arızaları, sürüş ve trafik güvenliğini de tehlikeye atabilir. 
• Hız limitörü arızası durumunda gaz pedalına basıldığında tepkisizlik veya motorun devrinde dalgalanma gibi sorunlar da gözlemlenebilir. 
• Rölantide dalgalanma pek çok bileşen arızası gibi hız limitörü arızasını da işaret edebilir. Örneğin, motor rölantideyken devir saati 500-1500 RPM arasında dalgalanıyorsa, limitörün sensörleri veya ECU bağlantısı arızalı olabilir.
• Limitör arızasına bağlı olarak yanma verimliliği bozulabilir. Bunun sonucunda da egzozdan siyah veya gri duman çıkabilir. Anormal renkli egzoz dumanı özellikle elektronik limitör sistemlerinde sık görülür.
• Hız sınırının tamamen devre dışı kalması da limitör arıza belirtileri arasındadır. Limitör tamamen devre dışı kaldığında ise araç herhangi bir hız kısıtlaması olmadan çalışabilir.

Bu tarz belirtiler fark edildiğinde vakit kaybetmeden profesyonel bir servise başvurularak gerekli kontrollerin yaptırılması gerekir. Çünkü tüm bileşen arızalarında olduğu gibi limitör arızalarında da erken müdahaleyle ciddi sorunların ve büyük onarım maliyetlerinin önüne geçilebilir.

Limitör Arızası Nasıl Anlaşılır?

Pek çok motor bileşeninde olduğu gibi hız limitölerinde de arızayı tespit edebilmek için için hem görsel hem de teknik yöntemler kullanılır. İlk olarak, sürücü gösterge panelinde motor arıza ışığını kontrol etmelidir. Çünkü, motor kontrol ünitesi, hız limitörü ile ilgili bir sorun algıladığında P0507 veya P2135 gibi hata kodları üretebilir. Bu kodlar, OBD-II tarayıcı ile okunduğunda ise arızanın kaynağı kolayca belirlenebilir. Görsel incelemede ise limitörün bağlı olduğu kablolar ve sensörler kontrol edilmelidir. Çünkü, kabloların aşınmış olması veya gevşek bağlantılar da hız limitörünün arızalanmasına neden olabilir. 

Sıfır ve ikinci el araç modellerinde hız limitörü arızasını belirlemek için yapılması önerilen kontroller, detaylı olarak şu şekilde sıralanabilir:

• Motor kontrol ünitesi - ECU, hız limitörü ile ilgili sorunları hata kodları ile gösterir. Bu kodlar arızanın yazılım veya kablolama kaynaklı olup olmadığını belirtir. Örneğin, P0507 - Rölanti Kontrol Sistemi Hatası, P2135 - Gaz Pedalı Konum Sensörü Hatası anlamına gelir. Ayrıca, P0506 kodu düşük rölanti hızını, P0508 ise limitör devresinde kısa devre olduğunu gösterebilir. 
• Hız limitörü arızasını belirlemek için hız sensörünün veya gaz pedalı sensörünün düzgün çalışıp çalışmadığını da kontrol etmekte fayda vardır. Örneğin, hız sensöründe birikmiş kir, yanlış hız verileri göndererek limitörün devre dışı kalmasına yol açabilir.
• Hız limitörü kontrolünde hava akış ve sensör testi de kullanılır. Profesyonel cihazlarla yapılan bu testler, sensör arızalarının kısa sürede tespit edilmesini sağlar. Bu süreçte limitörün düzgün çalışması için kritik öneme sahip olan Kütle hava akış sensörü (MAF) ve gaz kelebeği sensörleri analiz edilir. Özellikle hava akışında anormallik varsa limitör arızası olduğu düşünülebilir. 
• Limitörün arızalı olup olmadığı yazılım kontrolüyle de anlaşılabilir. Çünkü, Yanlış programlama veya yazılım hatası, limitörün devre dışı kalmasına neden olabilir. Bu tarz sorunlar, ECU yazılımı üzerinden limitör ayarlarının kontrol edilmesi ile saptanabilir. Sorun tespit edildiğinde ise genellikle yazılım güncellemesi veya yeniden programlama ile çözülebilir. 

Tüm bu kontrollerin ve testlerin mutlaka profesyonel servisler tarafından yapılması gerekir. Söz konusu servisler, özel teşhis cihazlarıyla limitörün performansını kısa sürede analiz edip, arızaları tespit ederek çözüm önerisi sunabilir. Fakat tecrübesiz kişilerin hız limitörü arızasını tespit etmesi veya onarmaya çalışması çok daha büyük sorunlara yol açabilir. Bu sebeple, böyle durumlara mutlaka alanında uzman kişilerden yardım almakta fayda vardır. Ayrıca arıza sonrası sensör veya kablo değişimi gerekiyorsa, orijinal veya OEM kalitesinde yedek parçalar tercih edilmelidir. Çünkü kalitesiz parçalar, limitörün yeniden arızalanmasına neden olabilir. 

Limitör Kullanımı ve Ayarları

Hız limitörünün etkili çalışması için doğru kullanım ve ayarlar önemlidir. Ayarlanabilir limitörlerde, sürücü veya filo yöneticisi hız sınırını kolay bir şekilde belirleyebilir. Hız limiti belirleme işlemi genellikle araç gösterge panelindeki bir menü veya ECU yazılımı üzerinden yapılır. Örneğin, şehir içi kullanım için saatte 50 km, otoyol için saatte 100 km gibi sınırlar ayarlanabilir. Limitör, genellikle bir düğme veya gösterge panelindeki menü üzerinden aktif hale getirilir. Aktivasyon için önce araç sabit bir hıza getirilir, ardından ise limitör düğmesine basarak mevcut hızı sınır olarak ayarlanır. Bazı araçlarda ise limitör hızı direksiyon üzerindeki tuşlarla artırılıp azaltılabilir.

Yoğun trafikte düşük hız limitleri tercih edilirken, uzun yolculuklarda daha yüksek sınırlar kullanılabilir. Dolayısıyla hız limitörü ayarlanırken mutlaka trafik kurallarına uyulmalıdır. Örneğin, Türkiye’de otoyollar için maksimum hız sınırı saatte 120 km’dir. Bu nedenle limitör bu değere veya altına ayarlanmalıdır. Ayar işlemi için araç kullanım kılavuzuna bakmak gerekir.. Fakat çoğu modern araçta, gösterge panelindeki dijital ekran üzerinden hız sınırı seçimi kolayca yapılabilir. Bunun için menüye girilmesi “Hız Limiti” seçeneğinin bulunması ve istenilen değerin tuşlarla belirlenmesi yeterlidir.

Filo araçlarında, limitör ayarları genellikle merkezi bir yazılım üzerinden yapılır. Filo yöneticileri, ECU’ya bağlanarak tüm araçlar için sabit bir hız sınırı tanımlayabilir. Örneğin, kamyonlar için genellikle saatte 90 km hız tercih edilir. Bu ayar, profesyonel bir servis tarafından yapılmalıdır, çünkü ECU programlaması özel ekipman gerektirir. Yanlış ayarlar ise hem motor performansını hem de limitörün işlevselliğini bozabilir. Ayrıca, limitörün düzenli olarak kontrol edilmesi, yanlış ayar veya yazılım hatalarının önüne geçer. Limitör ayarları yapılırken, profesyonel bir servisten destek alınması önerilir. Çünkü ayarların yanlış yapılması motor performansını veya yakıt verimliliğini olumsuz etkileyebilir. 

Limitör kullanırken dikkat edilmesi gereken bazı noktalar da vardır. Öncelikle, limitörün devre dışı bırakılabileceği durumları öğrenmek gerekir. Örneğin, ani sollama ihtiyacı gerektiren acil durumlarda limitör geçici olarak devre dışı bırakılabilir. Bunun için pek çok araçta bazı araçlarda gaz pedalına sertçe basmak yeterlidir. Fakat bu özellik aracın modeline göre değişebileceğinden kesin bilgi almak için kullanım kılavuzu kontrol edilmelidir. Ayrıca, limitörün düzenli olarak test edilmesi sağlıklı çalışması açısından çok önemlidir. Kontrolün ise her 15.000-20.000 km’de bir yapılması çoğu zaman yeterlidir. Kontrol periyodu aracın türüne, kullanım sıklığına ve tercih edilen yol türüne göre değişebilir. Örneğin, şehir içi kullanımda her 15.000 km’de bir mutlaka limitör kontrolü yapılması tavsiye edilir. Limitörün doğru çalıştığından emin olmak için kontrollerin mutlaka servise yaptırılması gerektiği de unutulmamalıdır.

Hız limitörünün kullanımında sürüş koşullarına dikkat etmek çok önemlidir. Yoğun trafikte saatte 30 - 50 km gibi düşük hız limitleri tercih edilirken, açık yollarda ise daha yüksek sınırlar seçilebilir. Ancak, limitör yağışlı havalarda veya kaygan zeminlerde hızı tamamen kontrol etmez; bu sebeple sürücü bu gibi yol koşullarında daha dikkatli olmalıdır. Limitör ayarları yapılırken motorun çalışma kapasitesinin de göz önünde bulundurulması gerekir. Çünkü, çok düşük hız sınırları, motorun verimsiz çalışmasına neden olabilir. Örneğin, saate 50 km’nin altında sürekli seyir, bazı dizel motorlarda karbon birikimine yol açabilir.

Hız limitörü başta olmak üzere motor bileşenlerinin bakımı, temizliği veya onarımı için profesyonel bir servis arıyorsanız Borusan Next’in uzman ekibinden yardım alabilirsiniz. Uzman ekibi ve geniş üye ağı ile dikkat çeken Borusan Next, aracınızın satış sürecinde de sizi destekler. Borusan Next'in, “Arabam ne kadar?” sorusuna yanıt bulabileceğiniz araç değeri hesaplama hizmetinden faydalanabilir, aracınız vakit kaybetmeden değerinden kolayca satabilirsiniz.

Telif hakkı ve sair fikri mülkiyet hakları Borusan Oto Değerlendirme Pazarlama ve Hizmet A.Ş.’ye (Borusan Next’e) aittir. Ticari amaçla ve/veya yasalarca izin verilen meşru kullanım sayılamayacak şekillerde, kısmen dahi olsa, izin alınmaksızın alıntı yapılamaz, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, yayınlanamaz, link verilemez.