Alternatör Arızası Belirtileri Nelerdir?

Arabanızın kalbi motordur, peki ya elektrik sisteminin kalbi? İşte o da alternatördür! Araç içi konfordan motorun çalışmasına kadar her şeyin sorunsuz ilerlemesi için hayati öneme sahip olan bu parça, çoğu zaman "Şarj Dinamosu" olarak da bilinir. Modern araçlar klima, multimedya sistemleri ve gelişmiş güvenlik donanımlarıyla doluyken, alternatörün elektrik enerjisi üretme yükü hiç olmadığı kadar arttı.

Alternatör arızası küçük bir aksaklık gibi görünse de, akünüzün tamamen boşalmasına neden olabilecek ciddi bir durumdur. Yazının devamında, alternatör arızasının belirgin belirtilerini saptamayı öğrenebilir; arıza anında ne yapmanız gerektiğini bulabilirsiniz.

Alternatör (Şarj Dinamosu) Nedir? 

Alternatör özünde aracınızın elektrik enerjisini üreten jeneratörüdür. Motordan aldığı mekanik enerjiyi, aracın tüm elektrik sistemini beslemek için gerekli olan doğru akım (DC) enerjisine dönüştürür. Çoğu kişi akünün aracın enerji kaynağı olduğunu düşünse de, akü aslında sadece ilk çalıştırma anında gerekli elektriği sağlar. Motor çalışmaya başladığı anda alternatör devreye girer ve arabadaki farlar, klima, radyo, silecekler gibi tüm bileşenlerin enerji ihtiyacını karşılar. Dolayısıyla, alternatör aracınızın yolda durmaksızın hareket etmesini sağlayan enerji sürekliliğinin garantisidir.

Alternatörün diğer bir kritik görevi ise aküyü şarj etmektir. Motor çalışırken sürekli olarak enerji üreten alternatör, ilk çalıştırma sırasında gücü tükenen aküyü tekrar tam kapasiteye doldurur. Bu şarj etme süreci olmazsa akü kendini yenileyemez, kısa süre içinde tamamen boşalarak sizi yolda bırakır. 

Modern araçlarda alternatör, voltajı çok hassas şekilde düzenleyen regülatör adlı bir parçaya sahiptir. Regülatör, akünün ne aşırı şarj olmasını (ki bu aküye zarar verir), ne de eksik şarj olmasını engeller. Böylece hem akünün ömrü uzar hem de araçtaki hassas elektronik bileşenler stabil voltajla beslenmiş olur.

Tarihsel olarak bakıldığında, ilk otomobillerde elektrik üretimi için dinamolar (DC jeneratörler) kullanılırdı. Dinamolar düşük devirlerde yeterli akım üretememe ve yüksek devirlerde verimsiz çalışma gibi dezavantajlara sahipti. Alternatörün icadı, mevcut sorunları ortadan kaldırdı. 

Alternatör düşük motor devirlerinde bile yüksek verimlilikle elektrik üretebilme yeteneği sayesinde modern araçların standardı haline gelmiştir. Dinamoyla kıyaslandığında araçların hafiflemesinde önemli rol oynar.

Alternatör Nasıl Çalışır?

Alternatörün çalışma prensibi, temel fizik yasalarından biri olan elektromanyetik indüksiyona dayanır. Süreç motorun hareket enerjisini elektrik enerjisine çevirmeden ibarettir. Alternatör, motora V kayışı veya serpantin kayışı adı verilen kayış sistemiyle bağlanmıştır. Motor çalıştığında ve kayış döndüğünde, alternatörün içindeki mil (şaft) üzerindeki rotor da dönmeye başlar. 

Alternatörün rotor ve stator olmak üzere iki ana bileşeni vardır. Motor kayışından aldığı hareketle dönen rotor, mıknatıs görevi görür ve statorda bulunan sargılar içinde manyetik alan oluşturur. Manyetik alanın sürekli değişimi, stator sargılarında elektrik akımının oluşmasını tetikler.

Stator sargılarında üretilen akım, ne yazık ki araç sisteminin doğrudan kullanabileceği türden değildir; alternatif akımdır (AC). Ancak otomobilin tüm elektrik aksamı (akü dahil) doğru akımla (DC) çalışmak zorundadır. Burada alternatörün en önemli elektronik bileşenlerinden biri olan diyot köprüsü (redresör) devreye girer. Diyot köprüsü, AC akımı tek yönlü DC akımına çeviren bir dizi yarı iletken diyottan oluşur. Dönüştürme işlemi, enerjinin aküye ve diğer tüm alıcılara stabil şekilde iletilmesini sağlar. 

Fakat diyot köprüsünde üretilen voltaj, motor devrine bağlı olarak sürekli değişebilir; motor yüksek devirde dönerken oldukça yüksek voltaj üretilebilir. Durumu kontrol altına almak için bir diğer hayati parça olan voltaj regülatörü görev alır.

Voltaj regülatörü, alternatörden çıkan akımın voltajını sürekli olarak izler, bunu aracın ihtiyacı olan 13.5V ile 14.5V aralığında sabit tutar. Eğer üretilen voltaj aralığın altına düşerse, regülatör rotora giden uyarı akımını artırarak alternatörün yüksek enerji üretmesini sağlar. Tam aksi şekilde voltaj aşırı yükselirse, regülatör uyarı akımını kısarak voltajın düşmesini sağlar. Hassas düzenleme, hem akünün ömrünü korur hem de araçtaki pahalı elektronik bileşenlerin yüksek voltaj dalgalanmalarından zarar görmesini engeller.

Alternatör Arızasının Nedenleri Nelerdir?

Alternatör arızaları genellikle tek bir büyük nedenden ziyade, zamanla biriken ve birbirini tetikleyen küçük sorunların sonucudur. En yaygın arıza kaynağı, mekanik aşınma yani yıpranmadır. Alternatör motorun çalışmasıyla sürekli dönen bir parçadır ve dönüşü sağlayan rulmanlar (bilyalar) zamanla yıpranır. 

Rulmanların tamamen kilitlenmesi veya kayışın kopması ise anlık şarj kesintisine yol açarak aracın kısa sürede durmasına neden olur. Kayışın kendisinin gevşemesi veya çatlaması da rotorun yeterli hızda dönmemesine ve dolayısıyla düşük şarj voltajına sebep olan yaygın nedendir.

Bir diğer büyük arıza grubu, alternatörün elektronik bileşenlerindeki sorunlardır. Özellikle kömürler ve voltaj regülatörü bu kısımda kritik rol oynar. Kömürler rotora elektrik akımını ileten grafit parçalardır, sürekli sürtünmeden dolayı zamanla eriyerek tükenir. Kömürler tükendiğinde, rotora yeterli akım gitmez, manyetik alan oluşmadığı için alternatör enerji üretmeyi durdurur. 

Öte yandan voltaj regülatörü arızalandığında, ya alternatör hiç şarj etmez ya da araç elektroniğini tehlikeye atacak şekilde aşırı şarj eder. Yüksek voltaj, akünün kaynamasına yol açarken, araçtaki ampullerin sürekli patlamasına neden olabilir.

Alternatörün elektrik üretiminin anahtarı olan diyot köprüsü arızaları da ciddi sorunlara yol açar. Diyotlar, alternatif akımı doğru akıma çeviren tek yönlü vanalar gibidir. Diyotlardan biri veya birkaçı yanarsa alternatörden çıkan akım kirli hale gelir; yani tam olarak DC'ye çevrilemez. Buna AC sızıntısı veya dalgalı voltaj denir. Hem akünün şarjını tam olarak yapamaz hem de araçtaki hassas elektronik ünitelerde  arızalara neden olabilir. Diyot arızaları motor kapatıldıktan sonra dahi alternatörün aküden akım çekmesine (kaçak akım) ve akünün bir gecede boşalmasına da neden olabilir.

Dış etkenler de alternatör ömrünü kısaltan önemli nedenlerdir. Alternatör motor bölmesinde yüksek ısıya maruz kalır. Aşırı motor ısınması, alternatörün içindeki sargıları zorlayarak yalıtım malzemelerinin erimesine sebep olabilir. Benzer şekilde motora yakın bölgelerden sızan sıvılar da alternatörün iç kısmına sızarak izolasyonu bozabilir, kömürlerin yapışmasına neden olarak arızayı hızlandırabilir.

Alternatör Arızasının Belirtileri Nelerdir?

Alternatör arızası çoğu zaman aniden ortaya çıkmaz; aksine araç sahiplerine fark etmeleri gereken bir dizi ince sinyal gönderir. Sinyallerin en önemlisi, gösterge panelindeki uyarı ışığıdır. Çoğu araçta akü sembolü (bazen "ALT" veya "GEN" yazan) şeklinde yanar. Işık motor çalışırken yanmaya devam ediyorsa, alternatörün yeterli voltajı üretmediğini veya aküyü gerektiği gibi şarj etmediğini gösterir. 

Uyarı ışığı bazen ilk çalıştırmada zayıfça yanar, motor devri yükseldiğinde kaybolur; bu durum genellikle kayış gevşekliğini işaret eder. İkazı görmezden gelmek, kısa süre içinde akünün tamamen boşalmasına ve aracın yolda kalmasına davetiye çıkaracaktır.

Araçtaki elektriksel sistemlerin düzensiz çalışması da alternatör arızasına ipucu verebilir. Parça yeterli akım sağlayamadığında sistemdeki voltaj düşer, en çok yüksek enerji tüketen parçalarda kendini gösterir. Örneğin gece yolculuklarında farlarınızın zayıf yanmaya başlaması ya da motor devrini artırdığınızda farların parlaklığının gözle görülür şekilde artıp azalması alternatör sorununun klasik işaretidir. 

Klima fanının gücünün düşmesi, radyonun ya da multimedya sisteminin anlık olarak kapanıp açılması veya elektrikli camların normalden yavaş hareket etmesi de düşük şarj voltajının doğrudan sonuçlarıdır. Düzensizlikler, alternatörün araç yükünü taşıyamadığının en somut kanıtlarıdır.

Arızanın diğer önemli göstergesi ise fiziksel belirtilerdir. Motor kaputunun altından gelen keskin yanık kauçuk kokusu alıyorsanız, büyük ihtimalle aşırı sürtünmeden dolayı kayışın kızıştığına işarettir. Gıcırtı genellikle alternatörün içindeki rulmanların (bilyaların) aşındığını ve değiştirilmesi gerektiğini gösterir. Sesler, arızanın erken aşamalarında ortaya çıkar, zamanla şiddeti artar. Duyulduğu an müdahale edilmezse, rulmanın tamamen kilitlenmesi alternatörün daha büyük hasarlar görmesine neden olabilir.

Akünüz yeni olmasına rağmen, özellikle sabahları aracınız zor çalışıyorsa veya hiç çalışmıyorsa, sorun aküde değil alternatördedir. Alternatör aküyü düzenli olarak doldurmadığı için akü enerjisi tükenir. Bunun tam tersi durumda ise alternatör aküyü aşırı şarj edebilir. Aşırı şarj, aküden çürük yumurta (sülfür) kokusu gelmesine, ömrünün çok kısa sürede tükenmesine neden olur. Bu tarz ekstrem durumlar, sadece aküye değil, tüm araç elektroniğine de kalıcı hasar verme potansiyeli taşır.

Alternatör Arızası Nasıl Tespit Edilir?

Alternatör arızasının kesin olarak tespit edilmesi, tamirci ziyareti gerektirse de, araç sahibi olarak basit birkaç adımla sorunun kaynağını daraltabilirsiniz. İlk aşama her zaman fiziksel kontroldür, yani hem gözle hem de işitsel muayene yapmalısınız. Motor çalışırken kaputu açarak alternatör kayışının gerginliğini kontrol edebilirsiniz. Kayışın gevşek veya çatlak olması, şarj sorununa yol açabilir. 

Alternatörden gelen sürtünme sesleri olup olmadığını dinlemelisiniz. Sesler, çoğu zaman bozuk kasnağa işaret eder. Görsel ve işitsel kontroller, arızanın sadece mekanik kayış sorunu mu yoksa alternatörün içindeki daha ciddi elektrik arızası mı olduğunu anlamanıza yardımcı olacak ilk ipuçlarını verecektir.

Arızanın elektriksel olup olmadığını kesinleştirmek için en güvenilir yöntem, multimetre (ölçü aleti) ile voltaj testidir. Test iki aşamalı yapılır: Öncelikle motor kapalıyken akü terminallerinden akü voltajı ölçülür. Tam şarj edilmiş akülerde değerin yaklaşık 12.6 Volt civarında olması gerekir. Ardından motor çalıştırılırken ve tüm elektriksel aksesuarlar kapalıyken ölçüm tekrarlanır. 

Sağlıklı çalışan alternatör, rölantide dahi aküyü şarj etmeye başladığı için voltajın 13.5 Volt ile 14.5 Volt aralığına yükselmesi beklenir. Motor çalışırken voltaj 12.6V'un üzerine çıkmıyor veya aralığın altında kalıyorsa, alternatör düşük şarj ediyor demektir; arıza neredeyse kesindir.

Alternatörün yük altında da performansını koruyup korumadığını anlamak için bir de yük testi yapabilirsiniz. Motor çalışır durumdayken, bu kez araçtaki tüm elektriksel alıcıları açıp voltajı tekrar ölçmelisiniz. Tam potansiyelinde bir alternatör, yoğun yük altında dahi voltajı 13.0 Volt'un üzerinde tutabilmelidir. Voltaj 12.8V veya altına düşüyorsa, alternatörün amperaj kapasitesi yetersiz demektir.

Alternatör Arızası Durumunda Ne Yapılmalıdır?

Alternatör arızası belirtilerini fark ettiğiniz an panik yapmak yerine stratejik davranmanız, yolda kalmanızı önleyebilir. Unutmayın, alternatör şarj etmeyi bıraktıysa, aracınız sadece aküdeki mevcut sınırlı enerjiyle çalışmaya devam ediyordur. İlk yapmanız gereken, tüm gereksiz elektrikli yükleri kapatmaktır. Klima, radyo, ısıtmalı koltuklar hatta farlarınız gündüzse kapatılmalıdır. 

Gece vaktindeyse farları tamamen kapatmak yerine, daha az enerji tüketen kısa farlara geçiş yapabilirsiniz. Amacınız, aküdeki enerjiyi sadece motorun ateşleme sistemi gibi hayati sistemlere ayırarak, aracın hareket süresini mümkün olduğunca uzatmaktır. Basit adımlar, sizi en yakın güvenli noktaya ulaştırmak için kritik önem taşır.

Yolda ve hareket halindeyseniz en kısa sürede güvenli yere çekmeli ve motoru stop etmelisiniz. Alternatör arızalıyken motoru stop ettikten sonra tekrar çalıştırmayı denemek çok risklidir. Çünkü marş motoru büyük güç çeker, aküdeki son enerjiyi de tüketebilir. Bu nedenle ilk çalıştırma başarısız olursa ikinci kez denemeden önce profesyonel yardım çağırmalısınız. 

Tamamen dolu bir akü, alternatörsüz aracı sadece 5 ila 20 kilometre arasında hareket ettirebilir. Bu mesafeyi en yakın servise ulaşmak için kullanmayı planlıyorsanız, olabildiğince düşük devirde sürmelisiniz. Yüksek hız, fren veya direksiyon gibi güvenlikle ilgili sistemlerin elektriksiz kalma riskini artırır.

Geçici çözümlerden biri olan, başka araçtan takviye kablosuyla (jump-start) enerji alıp yola devam etmek, alternatör arızası durumunda sadece acil çıkış yolu olabilir. Takviye ile motoru çalıştırmış olsanız bile, alternatör hala şarj etmiyorsa akü tekrar boşalacaktır. Dahası arızalı alternatörün takviye kabloları söküldükten hemen sonra motorun stop etme olasılığı çok yüksektir. Dolayısıyla takviye yapıldıktan sonra hiç durmadan doğrudan en yakın oto servis için harekete geçmelisiniz. 

Fakat eğer arıza nedeni aşırı ısınmış veya yanmış alternatör ise, takviye sırasında yüksek akım göndermek alternatörde fazlasıyla büyük hasara yol açabilir. En güvenilir yöntem, durumu açıklayarak çekici çağırmak ve aracınızı doğrudan Borusan Next gibi yetkili tamir servislerine götürmektir.

Alternatör Arızası Nasıl Önlenir?

Alternatör arızalarını önlemenin altın kuralı, periyodik araç bakımlarını aksatmamaktır. Alternatör, motorun bir parçası olsa da genellikle sadece sorun çıkardığında akla gelir. Oysa ki, her bakım sırasında motor yağı kontrol edilirken, alternatör ve çevresindeki bileşenler de basitçe kontrol edilmelidir. Bakım sırasında teknisyeninizden özellikle kayış sistemi üzerine odaklanmasını isteyebilirsiniz.

Alternatörün elektriksel ömrünü uzatmak için dikkat edilmesi gereken bir diğer önemli nokta, araçtaki elektrik yükünü yönetmektir. Özellikle düşük hızlarda seyrederken, aracın elektrik üretimi sınırlıdır. Bu koşullarda klima kompresörü, koltuk ısıtıcıları, yüksek sesli müzik sistemleri ve güçlü aydınlatmalar gibi yüksek akım çeken aksesuarların hepsini aynı anda kullanmaktan kaçınmalısınız. Aşırı yüklenme, alternatörün maksimum kapasitede sürekli çalışmasına neden olur ve özellikle diyot köprüsü ile regülatör gibi hassas elektronik bileşenlerin aşırı ısınarak erkenden arızalanma riskini artırır. Eğer aracınıza sonradan güçlü ses sistemleri veya ek aydınlatmalar taktırdıysanız, alternatörünüzün bu ekstra yükü kaldırabilecek kapasitede olup olmadığını bir uzmana danışarak teyit ettirmeniz uzun vadeli bir önlemdir.

Alternatörün çevresel etkenlerden korunması da ömrünü ciddi anlamda uzatır. Alternatörler suya karşı hassastır, motor bölmesine sızan yağ, antifriz veya diğer sıvılar alternatörün iç sargılarının ve elektriksel bağlantılarının yalıtımını bozabilir. Motor yıkaması yaparken alternatörün doğrudan tazyikli suya maruz kalmadığından emin olmalısınız; mümkünse üzerini uygun koruyucu ile kapatabilirsiniz.

Son olarak, akü sağlığını korumak dolaylı yoldan alternatörü korur. Zira akü, alternatörün sürekli aşırı yük altında çalışmasına neden olan en önemli faktördür. Akünüz eskimiş, zayıflamış veya şarj tutma kapasitesini yitirmişse, alternatör her çalıştırmadan sonra aküyü doldurmak için çok daha fazla çaba harcamak zorunda kalır. Aşırı çalışma yükü, alternatörün ömrünü kısaltır. Bu nedenle, akünüzün genel sağlığını periyodik olarak kontrol ettirmeli, ömrünün sonuna yaklaşan aküleri değiştirmekten çekinmemelisiniz.

Aracınızın alternatör arızası gibi beklenmedik masraflar çıkarması, bazen araç değiştirme fikrini akla getirebilir. Eğer mevcut aracınızın değerini merak ediyorsanız, Borusan Next üzerinden cevabı bulabilirsiniz. Arabam Ne Kadar hizmeti birkaç basit bilgi ile aracınızın yaklaşık değerini hesaplamanıza yardımcı olur. Eski aracınızı değerinde satarak, size sadece sorunsuz araç deneyimi sunan Borusan Next güvencesiyle bir sonraki aracınıza hızla geçiş yapabilirsiniz. Değerleme ve satış sürecini başlatmak için hemen Borusan Next'i ziyaret edin, aracınızın gerçek değerini öğrenin!

Telif hakkı ve sair fikri mülkiyet hakları Borusan Oto Değerlendirme Pazarlama ve Hizmet A.Ş.’ye (Borusan Next’e) aittir. Ticari amaçla ve/veya yasalarca izin verilen meşru kullanım sayılamayacak şekillerde, kısmen dahi olsa, izin alınmaksızın alıntı yapılamaz, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, yayınlanamaz, link verilemez.