Supap Nedir? Supap Arızası Belirtileri Nelerdir?

Araç motorlarının performansını doğrudan etkileyen bileşenlerden biri olan supaplar, içten yanmalı motorların temel parçalarıdır. Supaplar, motorun yanma odası olarak adlandırılan bölümüne yakıt ve hava karışımının girişini sağlamakla birlikte aynı zamanda yanmış gazların çıkışını da düzenler. Bu mekanik bileşenler, motorun verimli çalışmasını sağlar ve araç performansını optimize eden küçük ancak kritik öneme sahip parçalardır. Dolayısıyla supaplarda meydana gelebilecek bir arıza motorun çalışmasını önemli ölçüde etkileyebilir ve yüksek maliyetli onarım gerektirebilir. Supap arızalarının belirtilerini erken fark etmek ise aracın ömrünü uzatırken aynı zamanda sürüş güvenliğini de artırır. Supap arızalarının erken teşhisi, maliyetli onarımların önüne geçebilir ve sürüş deneyiminizi iyileştirebilir. Bazı arızalar basit ir şekilde onarılabilecek nitelikteyken bazı durumlarda ise supapların tamamen değişmesi veya motorun sökülerek kapsamlı temizlik yapılması gerekebilir. Şimdi, supapların ne olduğu, işlevleri, arızalarının nedenleri ve belirtileri, teşhis yöntemleri, bakım süreçleri ve arızaların nasıl giderileceği ile ilgili rehberimize birlikte göz atalım!

Supap Ne İşe Yarar?

Supaplar, içten yanmalı motorlarda emme ve egzoz süreçlerini düzenleyen kapakçık benzeri mekanik bileşenlerdir. İki temel supap türü vardır. Bunlardan biri motorun yanma odasındaki yakıt-hava karışımının girişini sağlayan emme supaplarıdır. Diğeri ise yanmış gazların dışarı atılmasını sağlayan egzoz supaplarıdır. Enjeksiyonlu araçlarda yalnızca temiz hava iletimini sağlayan emme ve egzoz supapları, motorun zamanlama mekanizması olan eksantrik mili başka bir ifadeyle kam mili tarafından kontrol edilir. Motorun çalışma döngüsüne uygun olarak açılıp kapanan supapların temel işlevleri arasında motor verimliliğini optimize etmek ve sızdırmazlık sağlamak da yer alır. 

Supaplar, genellikle yüksek sıcaklıklara ve mekanik strese dayanıklı çelik ya da titanyum alaşımlarından üretilir. Örneğin, titanyum supaplar hem hafif hem de dayanıklı olduğundan genellikle yarış arabalarında kullanılır. Fakat araç olumsuz koşullara maruz kaldığında supaplar işlevini yerine getiremeyebilir. Supapların her zaman düzgün çalışabilmesi için mutlaka periyodik olarak bakımlarının yapılmasında fayda vardır. Öte yandan supapların verimli çalışabilmesi için motor yağı kullanılması gerekir. Çünkü, supaplar motorun kalbi olarak kabul edilir ve olası arıza durumlarında motorun performansı olumsuz etkilenebilir. Supap ne işe yarar? sorusunun yanıtını da içeren supapların temel işlevlerini ise şu şekilde açıklamak mümkündür:

• Motorun güç üretiminin temelini yakıt ve havadan meydana gelen karışım oluşturur. Emme supapları ise bu karışımın yanma odasına girmesini sağlar. Örneğin, benzinli motorlarda bu karışım yakıt enjeksiyon sistemi ya da karbüratör aracılığıyla hazırlanır.
• Egzoz supapları, yanma sonrasında meydana gelen atık gazların motorun dışına aktarılmasını sağlar. Bu işlev, motorun temiz çalışmasını sağlarken aynı zamanda çevresel emisyonların kontrolünü de destekler.
• Supaplar doğru zamanlama ile açılıp kapanarak motorun verimli çalışmasını sağlar. Örneğin, modern motorlarda değişken supap zamanlaması sistemleri, performansı ve yakıt ekonomisini optimize eder.
• Yanma odasında yüksek basınç ve sıcaklık altında sızdırmazlık sağlayan parçalar da supaplardır. Supapların sızdırmazlık işlevi sayesinde motor gücünün kaybolmasını önlenir ve yanma verimliliği artar.

Supap Arızasının Nedenleri

Motorun çalışmasını ciddi bir şekilde aksatabilen supap arızaları hem mekanik hem de çevresel faktörlere bağlıdır. Supap arızalarının en yaygın nedenleri yıpranma, karbon birikintileri, eksantrik mili sorunları, yanlış yağlama, termal stres, zamanlama kayışı arızası, kötü yakıt kalitesi ve mekanik hatalardır. Bu nedenler arasında en sık rastlananlardan biri aşınma ve yıpranmadır. Supaplar, yüksek basınç ve sıcaklık altında sürekli çalışan parçalar olduğundan zamanla yüzeylerinde aşınmalar veya çatlamalar oluşabilir. Özellikle motorun uzun süre yüksek devirde kullanılması, supapların yıpranmasını hızlandırır. Yanma odasında biriken karbon atıkları ise supapların düzgün kapanmasını önleyebilir. Daha çok düşük kaliteli yakıt kullanımında rastlanan bu sorun, düzenli bakım yapılmayan araçlarda da görülür.

Supapların arızalanmasına eksantrik mili sorunları da neden olabilir. Eksantrik milinin aşınması ya da supap iticilerde meydana gelebilecek bir aksaklık, supapların yanlış zamanda açılıp kapanmasına neden olabilir. Bu düzensiz çalışma ise supapların işlevini yerine getirememesine yol açar. Yanlış yağlama da supap arızası nedenleri arasındadır. Supaplar ve supap yayları, motor yağı ile yağlanır. Bu aşamada tercih edilen kalitesiz yağlar ise supaplarda normalin üzerinde ısınmasına meydana getirebilir. Aşırı ısınma ise supap yüzeylerinde aşınma oluşturur. Düşük kaliteli yakıt kullanımı da supap arızalarına davetiye çıkarır. Bunun sebebi, düşük kaliteli yakıt kullanıldığında düzensiz yanma meydana gelmesi ve yoğun birikinti oluşmasıdır.

Genel olarak motorun aşırı ısınması, motor sistemindeki park çok parça gibi supapları da olumsuz etkiler. Motorun soğutma sisteminde meydana gelebilecek olası arızalar termal strese neden olur. Termal stres ise supapların yanmasına dahi neden olabilecek kadar tehlikelidir. Triger kayışı olarak bilinen zamanlama kayışı-kasnağı arızaları da supapların işlevini yitirmesine sebep olabilir. Özellikle triger kayışında ya da zincirinde meydana gelebilecek kopma veya kayma, supapların pistonlarla çarpışmasına neden olur. Bu durum özellikle interference motorlarda ciddi hasarlara yol açabilir. Öte yandan hatalı supap ayarı, montaj hataları gibi mekanik etkenler de supapların performansını olumsuz etkiler. Bu sebeple supap bakımlarının, motor yağı değişimlerinin ve supap montajının tecrübeli oto servis tarafından yapılmasında fayda vardır. 

Supap Arızası Belirtileri

Supap arızaları, motorun performansını ve sürüş deneyimini doğrudan etkiler. Erken teşhis ise maliyetli onarımların önüne geçebilir. Peki, Arabada supap arızası belirtileri nelerdir? Supaplarda arıza meydana geldiğinde motorun performansında düşüş olacağı için motor sisteminde ve yakıt tüketiminde anormal durumlar meydana gelir. En yaygın supap arızası belirtileri ise şunlardır:

• Supap arızaları, motorun güç üretimini azaltacağı içim motorda performans kaybı görülebilir. Örneğin, araç hızlanırken zorlanabilir veya tepkisiz hale gelebilir.
• Motor rölantideyken titreme veya dalgalanma görülebilir. Bu belirtiler daha çok supaplar düzgün kapanmadığında veya karbon birikintileri olduğunda görülür.
• Supaplardan gelen tıkırtı, vuruntu veya metalik sesler, arıza belirtisi olabilir. Örneğin, aşınmış supap iticileri tıkırtı sesine neden olur.
• Yanmış supaplar, yağ sızıntısına neden olabilir. Sızıntı durumlarında ise egzozdan mavi ya da siyah duman çıkabilir.
• Supapların düzgün çalışmadığında yakıtın yanma verimliliği azalır. Dolayısıyla araç daha fazla yakıt tüketmeye başlar.
• Supap arızaları, motor arıza ışığının yanmasına neden olabilir.
• Yanmış veya hasarlı supaplar, egzoz emisyonlarında artışa sebep olabileceğinden emisyon testlerinde başarısızlık görülebilir.
• Motorda aşırı ısınma supap arıza belirtileri arasındadır. Özellikle supaplar düzgün kapanmadığında yanma odasında ısı birikimleri meydana gelebilir. 

Supap Arızası Nasıl Anlaşılır?

Supap arızasını teşhis etmek için hem görsel incelemelere hem de teknik ölçümlere ihtiyaç duyulur. Supap arızasından şüphelenildiğinde yapılması gereken ilk şey, motor kapağı açılarak açarak supaplar ve supap yataklarının kontrol edilmesidir. Bu süreçte supap yataklarında karbon birikintileri olup olmadığına bakılır. Ayrıca supaplarda çatlaklar, yanık izleri ya da aşınmalar varsa kolayca tespit edilebilir. Kompresyon testi de supap arızası tespitinde oldukça başarılıdır. Yanma odasının basıncını ölçen bu test, supapların sızdırmazlık performansını değerlendirir. Test sonucunda düşük kompresyon tespit edilirse supap arızası olduğu düşünülebilir. Motorun vakum sistemindeki dalgalanmaları ölçen vakum testi ile de supap arızalarını tespit etmek mümkündür. Örneğin, düzensiz vakum okumaları, supapların düzgün kapanmadığını gösterir.

Araçta supap arızası nasıl anlaşılır? sorusuna verilebilecek yanıtlardan biri de OBD-II tarayıcı kullanımıdır. Bu tarayıcı, modern araçlarda P0300 veya P0301 gibi motor arıza kodlarını tespit edebilir. Supap arızasında motordan gelen sesler de çok önemlidir. Örneğin, tıkırtı veya vuruntu sesleri, supap iticileri veya supap yaylarındaki sorunları işaret edebilir. Deneyimli bir teknisyen bu tür sesleri dinleyerek dahi arızayı kolaylıkla tespit edebilir. Öte yandan supap arızalarında egzoz gazı analizi de kullanılır. Emisyon testleri, yanma verimliliğini etkileyip etkilemediğini gösterir. Test sonucunda karbon monoksit veya hidrokarbon seviyeleri normalden yüksek çıkarsa supap arızası olduğu düşünülebilir. 

Aracın normalden daha geç çalışması da supap arızası belirtileri arasındadır. Çünkü bozulmuş supaplar, motor ısınırken vakit kaybetmesine neden olabilir. Özellikle deforme olan veya eğilen supap lastikleri nedeniyle yakıt ve hava girişinde senkronizasyon sorunu olabilir bu da motorun normale kıyasla daha geç çalışması ile sonuçlanır. Fakat motorun geç çalışması her zaman supap arızasını göstermez. Örneğin, akü problemleri de aracın geç çalışmasına, motorun normal sürede ısınmamasına neden olabilir. Dolayısıyla supap arızasından şüpheleniyorsanız profesyonel destek alarak sorunun kaynağını öğrenebilirsiniz.

Supap Değişimi ve Bakımı

Supapların uzun ömürlü olması için düzenli bakım oldukça önemlidir. Ayrıca, arıza durumunda vakit kaybetmeden müdahale edilmesi olası motor arızalarını önleyerek büyük ölçekli onarım maliyetlerinin ortaya çıkmasına engel olur. Supap bakımında en dikkat edilmesi gereken nokta düzenli motor yağı değişimidir. Ayrıca mutlaka kaliteli motor yağı kullanılmalıdır. Çünkü kaliteli motor yağları, supapların ve iticilerin etkin bir şekilde yağlanmasını sağlar. Bu aşamada 5W-30 veya 10W-40 gibi üretici tarafından önerilen yağlar kullanılmasında fayda vardır.

Supapların deforme olmaması ve verimli bir şekilde çalışmaya devam edebilmesi için yüksek kaliteli yakıt kullanmak gerekir. Çünkü yüksek kaliteli yakıtlar, karbon birikintilerinin azalmasını sağlayarak supapların temiz kalmasına yardımcı olur. Supap yüzeylerinin aşınmaya karşı korunması için yapılması gereken ise düzenli motor temizliğidir. Dolayısıyla periyodik olarak yakıt sistemi temizleyicileri kullanılmalı veya karbon temizleme işlemleri yapılmalıdır. Supap sağlığını korumak için yapılabilecekler arasında soğutma sistemi bakımı da yer alır. 

Triger kayışı veya zincirinin düzenli kontrolüyle supap zamanlamasını korumak mümkündür. Uzmanlar ise her 60.000-100.000 km’de triger değişimi önerir. Düzenli soğutma sistemi bakımı da supapların doğru çalışması için yapılması gerekenler arasındadır. Bu aşamada aşırı ısınmasını önlemek için soğutma sıvısının optimum seviyede olup olmadığını ve radyatörün mevcut durumunu düzenli olarak kontrol etmek gerekir. Soğutma sıvısı azaldığında optimum düzeye gelmesi için takviye edilmeli, radyatör performansında düşüş olduğunda ise performans kaybına neden olan etken ortadan kaldırılmalıdır.

Supaplarda arıza tespit edildiğinde vakit kaybetmeden değişim yapmak gerekir. Aksi halde supap arızası motor sisteminde büyük hasarlara yol açabilir. Dolayısıyla motoru korumak için supap arızası teşhisinin hemen ardından supap değişimi yapmakta fayda vardır. Supap arızası kesinleştiğinde, hasarlı supaplar değiştirilmesi için motorun üst kısmında bulunan ve silindir kapağı olarak da bilinen kapağın sökülmesi gerekir. Araca takılacak olan yeni supaplar, mutlaka orijinal ekipman üreticisi (OEM) standartlarına uygun olmalıdır. Bu aşamada çelik ya da titanyum alaşımlı supaplar kullanılabilir. 

Hasarlı supap yataklarının onarım sürecinde, taşlama ya da yeniden işleme yapılması gerekebilir. Supaplar değiştirilip yataklar onarıldıktan sonra ise eksantrik mili ve supap zamanlaması doğru şekilde ayarlanmalıdır. Supap değişim maliyeti aracın modeline ve motor türüne bağlı olarak değişiklik gösterse de ulaşılabilir düzeydedir. Örneğin, 4 silindirli bir motorda supap değişim - onarım maliyeti, V8 motorlara göre daha düşüktür. Öte yandan maliyeti nedeniyle supap değişiminin deneyimsiz kişiler tarafından yapılması kesinlikle tavsiye edilmez Çünkü bu süreç teknik bilgi, deneyim ve el becerisi gerektirir. Hassas bir şekilde değişimi yapılması gereken supapların yanlış montajı ise daha büyük motor sorunlarına neden olabilir. 

Supap Arızası Nasıl Giderilir?

Supap arızalarının giderilmesi, arızanın türüne ve ciddiyetine bağlıdır. Örneğin, karbon birikintilerinin neden olduğu hafif arızalarda ilk etapta karbon birikintilerinin temizliği yapılır. Bunun için yakıt sistemi temizleyicileri tercih edilir veya profesyonel karbon temizleme işlemleri uygulanır. Örneğin, hidrojen bazlı temizleme gereçleri, supap yüzeylerini zahmetsizce temizlemek için idealdir. Ayrıca pek çok araç katkı markasının supap temizleyici ürünü vardır. Bu ürünler supaplarda biriken kir ve tortuları, yüzeye zarar vermeden çözmek için kullanılabilir. Supap temizlemeye yardımcı olan motor yağı katkıları da bu tarz işlemlere ihtiyaç duyulmasını önler. Başka bir ifadeyle söz konusu solüsyonlar, supaplarda atık birikimine engel olur.

Yanlış supap ayarı nedeniyle meydana gelen arızalarda yapılması gereken ilk şey supap boşluklarının doğru şekilde ayarlanmasıdır. Bu işlem genellikle her 30.000-50.000 km’de yapılır. Öte yandan supaplar yanmış veya çok fazla hasar almışsa tamamen değiştirilmeleri gerekir. Bu süreçte motor tamamen sökülür ve yeni supapların montajı yapılır. Bazı arızalarda ise supap yatağının onarılması yeterlidir. Hasarlı supap yatakları, taşlama veya yeniden işlemeyle rahatlıkla onarılabilir. Bu onarım işlemi sonrasında supaplar sızdırmazlık özelliğini yeniden kazanır.

Supap arızasına eksantrik mili ya da iticiler neden olmuş ise bu bileşenlerin tamamen değiştirilmesi arızayı ortadan kaldırır. Supap zamanlaması bozulmuşsa, triger kayışı veya zincirinde arıza olduğu anlamına gelir. Dolayısıyla böyle durumlarda triger kayışının onarılması gerekir. Çünkü triger kayışı koptuğunda supapların pistonlarla çarpışmasına neden olur. Bunun sonucunda da supapların yanı sıra pistonların onarılması veya değiştirilmesi gerekebilir. Arızanın türü ne olursa olsun değişim veya onarım yapıldıktan sonra mutlaka motorun performansı test edilmelidir. Öte yandan supap arızası ve bu arızanın neden olduğu motor hasarının ikinci el araç fiyatları üzerinde etkili olduğu unutulmamalıdır. Aracın değerinin düşmemesi için supaplarda arıza varsa satış öncesi mutlaka yaptırılmalıdır.

Supap arızası ile ilgili yapılan bazı hatalar ise onarım süreçlerini zorlaştırabilir. Örneğin, sürücünün belirtileri göz ardı etmesi, arızanın büyümesine, motor sistemini etkilemesine ve çok daha fazla maliyetli bir onarım gerektirmesine neden olabilir. Özellikle tıkırtı sesi ya da performans kaybı ciddiye alınmadığında, arızalı supaplar motor bileşenlerine arar verebilir. Yanlış yağ kullanımı da sık yapılan hatalar arasındadır. Yanlış viskoziteli veya düşük kalite yağ kullanmak, supapların aşınmasını hızlandıracak kadar tehlikelidir. Dolayısıyla yağ seçiminde profesyonel destek almak ve yağ değişimini uzman bir teknik ekibe yaptırmakta fayda vardır. 

Supap arızaları genellikle karmaşık onarımlar gerektirdiği için tüm bu işlemlerin yetkili bir oto serviste, deneyimli teknisyenler tarafından yapılması önerilir. Çünkü deneyimsiz müdahaleler, motor arızasına neden olabileceği gibi mevcut arızanın daha fazla alana yayılmasıyla sonuçlanabilir. Böylece daha güvenilir sonuçlar elde edilir. Aracınızın supaplarını düzenli olarak kontrol ettirmek ve bakımlarını yaptırarak olası motor arızalarından korunmak isterseniz Borusan Next’in uzman ekibinden yardım alabilirsiniz. Bununla birlikte aracınızı elden çıkarmak istiyorsanız Borusan Next’in araba değeri hesaplama hizmetinden yararlanarak Arabam ne kadar? sorusuna yanıt bulabilirsiniz.

Telif hakkı ve sair fikri mülkiyet hakları Borusan Oto Değerlendirme Pazarlama ve Hizmet A.Ş.’ye (Borusan Next’e) aittir. Ticari amaçla ve/veya yasalarca izin verilen meşru kullanım sayılamayacak şekillerde, kısmen dahi olsa, izin alınmaksızın alıntı yapılamaz, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, yayınlanamaz, link verilemez.