Kaputun İçinde Neler Var? Arabaların Mekaniğine Göz Atın
Kaputun altında başta motor olmak üzere bir aracın görevini yerine getirmesini sağlayan temel mekanik parçalar bulunur. Ufak bir alana modüler şekilde bağlanan kaput altı parçaları, komplike bir mühendislik ve sistem tasarımını da beraberinde getirir. Yan yana veya iç içe eklenen her bir bileşen güç, güvenlik, soğutma, aydınlatma ve filtreleme gibi görevlerden sorumludur. Genellikle aracın önüne konumlandırılan motor bileşenleri kaput içindeki en gelişmiş sistemler arasında yer alır. Aracın ilerlemesini sağlayan motor, depodan aldığı yakıtı hareket enerjisine bu alanda dönüştürür. Motordan gelen enerji kayışlar, kasnaklar veya zincirler ile diğer sistemlere de yönlendirilir. Kaputun içinde neler var, kaput altı sistemler ne işe yarar? Gelin, yakından göz atalım.
Kaputun Altında Hangi Parçalar Bulunur?
Arabanın kaputunda neler var diye merak edip kaputu açan sürücüler, ilk olarak büyük bir motor bloğuyla karşılaşır. Yen nesil araçlarda kaput altı bölümünün daha iyi şekilde korunmasını sağlamak için motor bloğu üzerinde koruma kapakları da bulunabilir. Çoğunlukla merkezi şekilde konumlandırılan motorun çevresinde ise radyatör, akü, sigorta paneli, sıvı hazneleri ve fren ünitesi gibi diğer parçalar yer alır. Motor bloğu içindeki manifold ve silindir kapağı benzeri parçalar, yanma odaları için gerekli olan hava ve yakıt akışını yönlendirir. Emme manifoldları dışarıdan alınan temiz havayı filtre sisteminden geçirdikten sonra motor içine alır. Egzoz manifoltları da motorun yakıp atık haline getirdiği kirli yanmış gazları katalitik konvertöre doğru yönlendirir.
Motor bloğunun temel aksamı içinde daha ince vazifeleri yerine getirmek üzere tasarlanan bileşenler de mevcuttur. Örneğin, krank milleri motorun açığa çıkardığı enerjiyi hareket enerjisine çevirir. Motor iç bloğunun altında bulunan yağ karterleri, motor aksamındaki hareketli parçaların yağlanması için gerekli olan motor yağını güvenle muhafaza eder. Şasiye güçlü bağlantı parçaları ile sabitlenen motor, triger kayışları veya zincirleri ile gücü farklı bileşenlere de aktarır. Ateşleme ünitesi olarak da bilinen motor üst bölümünde sıralı ateşleme sağlayan bujiler yer alır. Kaputu açıp motor bloğuna bakıldığında doğrudan ateşleme sistemi ile karşılaşmak her zaman için mümkün olmayabilir. Bujiler, genellikle korunaklı ve temiz kalması amacıyla enjektör kapağı benzeri özel hazneler içinde tutulur.
İçten yanmalı motorlarda motor bloğunu soğutmak için sıvı devridaim sistemlerinden yararlanılır. Radyatör, sürekli çalışan ve ısınan motoru soğutma görevini üstlenir. Kaputun en ön bölümünde bulunan radyatör paneli, motorun sürekli çalışmasına bağlı olarak açığa çıkan fazla ısıyı bu bölümden dışarı atar. Antifriz karışımlı sıvılar, motor bloğu ile radyatör arasında sürekli olarak hareket eder. Motorun sıcaklığı radyatöre iletilir. Radyatör de fan düzenekleri ile sistemdeki sıvıyı belli bir sıcaklığın altında tutar. Soğutma sisteminin verimli şekilde çalışması için gergi ve kasnak sistemlerinden yararlanılır. Motor çalıştığı anda otomatik olarak devreye giren yarı mekanik soğutma sistemi, ısıyı motoru hararet ettirmeyecek aralıkta tutar.
Kaputun Altındaki Parçaların Çalışma Prensipleri
Kaput altındaki en önemli ve büyük parçayı motor sistemi oluşturur. Temel motor bileşenlerinden biri olan enjektörler, yakıt pompası ile depodan çekilen yakıtı ince bir buhar formunda püskürtür. Motorun yanma odaları içinde hava ile buluşan yakıt, bujiler aracılığı ile ateşlenir. Ateşleme sisteminde bulunan bujilerin sayısı aracın motor hacmine ve teknolojilerine göre farklılık gösterebilir. Yanma enerjisi ile açığa çıkan güç, pistonlar ile aşağıya doğru itilir. Hareket biyel kolları yardımıyla krank miline iletilir. Ortaya çıkan dönme kuvveti, kayışlar ve dişliler aracılığıyla aracın hareket ettirilmesini sağlar. Eksantrik mili zamanlamasına uygun olarak açılan emme supapları, hava sirkülasyonundan sorumludur. Egzoz supapları da devridaim içinde oluşan yanmış gazları egzoz hattı üzerinden tahliye eder.
İçten yanmalı motorlar çok yüksek ısıları açığa çıkardığı için etkili bir soğutma sistemini de beraberinde getirir. Antifriz ve saf su gibi bileşenlerden oluşan soğutma sıvıları, motor bileşenlerinden gelen ısıyı üzerine çeker. Radyatör sıvıları kaynama ve donmaya karşı da oldukça dirençlidir. Su pompası sayesinde sistem içindeki sıvılar sürekli olarak devridaim yapar. Termostatlar tarafından ölçülen ısı belli bir seviyenin üzerine ulaştığı anda radyatör arkasına eklenen fanlar çalışmaya başlar. Motorun termal değerlerini sürekli olarak kontrol eden ısı sensörleri, gerekli durumlarda fanların orta veya yüksek hızlarda çalışmasını sağlar. Motor tarafından üretilen sıcaklık, kabin içini ısıtmak için de kullanılabilir. Kalorifer petekleri içindeki ısı, fan mekanizması yardımıyla soğuk kış aylarında araç kabini içine yönlendirilebilir.
Kaput içinde bulunan parçalar sistemler şeklinde bölümlere ayrılır ve her sistemin kendine ait görevleri bulunur. Yağlama sistemi, metaller arası sürtünmeyi azaltarak motorun daha performanslı ve sorunsuz şekilde çalışmasına yardımcı olur. Pompalar; yağ, antifriz ve yakıt gibi sıvıları sistem içinde dolaştırır. Bu sayede depodaki yakıtın kullanılabilmesi, motorun soğutulabilmesi ve araç kabinin ısıtılabilmesi mümkün olur. Önemli bir diğer koruma sistemi olan filtrelere de kaput altından ulaşabilirsiniz. Kaba atıkları ve mikroskobik kalıntıları giderebilen hava, yağ ve partikül filtre sistemleri, motor bloğu gibi hassas yüzeylerde oluşabilecek sorunları önler. Yeni nesil benzinli ve dizel araçlarda sıklıkla kullanılan turbo şarj ünitesi de motor bloğunun yanında yer alır. Hava basıncını artıran turbo şarj özelliği sayesinde düşük hacimli motorlardan dahi yüksek verimlilik ve üst düzey performans alınabilir.
Motor Bölmesindeki Güvenlik Sistemleri
Motor bileşenleri dışında arabanın ön kaputunda neler var diye bakıldığında bir diğer önemli bileşenin elektrik sistemi olduğu görülür. Elektrik sistemi içinde akü, sigorta paneli, alternatör ve röle gibi çok sayıda parça yer alır. Aracın ana güç kaynağı olan akü, ateşleme için gerekli olan ilk enerjiyi sağlar. Akünün belli bir kapasitesi bulunur ve aracı kullanırken şarj edilmelidir. Kaput altı araba parçaları içinde yer alan alternatör, sürüş boyunca aküyü şarj eder. Elektrik akışının stabil şekilde tutulabilmesini sağlayan voltaj regülatörü de oldukça önemli bir parçadır. Elektrik sisteminin ana bileşenleri içinde bulunan röleler ise yüksek amperli parçaların güvenliğinden sorumludur. Elektrik sisteminde yaşanan kısa devre veya aşırı yükleme durumlarında sigortalar elektrik gücünü otomatik olarak devre dışı bırakır. Görevini yerine getiren sigortalar, kaputun hemen altındaki sigorta panelinden yenilenebilir.
Kaput içindekiler bölümünde bulunan bir diğer önemli sistem de sensörlerdir. Yeni nesil araçlarda daha yaygın şekilde kullanılan akıllı sensörler kaput altındaki sistemlerin yakından takip edilebilmesine olanak tanır. ECU otomatik kontrol ünitesi, akıllı sensörler aracılığıyla normal çalışma düzenine uymayan sinyalleri algılar. Kontrol modüllerine anlık veri gönderen sensörler sayesinde sistemler arasında kontrol ve entegrasyon sağlanır. Motor bloğundaki sıcaklık sensörleri aşırı ısınmayı algılarken vuruntu sensörleri de anormal yanma durumlarını yakından takip eder. Yağ basınç sensörleri, yağlama arızalarını tespit ederek motor bloğunda yaşanabilecek ciddi hasarların önüne geçilebilmesine olanak tanır. Radyatör sistemine bağlı olan soğutma suyu seviye sensörleri, sızıntı durumunda sürücüye ikaz gönderir. Soğutma fanı kontrolleri de sistemin aşırı ısınması önler.
Motor bölümünün güvenlik sistemleri içinde ısı kalkanları ve izolasyon katmanları da vardır. Isı kalkanları sayesinde hassas bileşenler motor ve egzoz ısısından korunur. Motor bloğunun çevresinde aşırı ısınmayı önleyen ve yangın riskini en aza indiren yalıtım katmanları bulunur. Yüksek sıcaklığa uygun olarak tasarlanan motor bağlantı kabloları erime riskini önler. Bağımsız motor tasarımı, olası bir kaza durumunda kuvveti aşağı doğru yönlendirir. Kaput burulma bölgeleri darbe enerjisini emerek kabin bölümünün daha güvenli tutulmasını sağlar. Güçlendirilmiş yan şasi bölümleri sayesinde motorun kabin ile bağlantısı da kesilmiş olur. Şasiye güçlü çubuklarla bağlanan motor bloğu altında titreşimi emen oldukça büyük silikon contalar da yer alır. Körüklü motor bağlantıları sayesinde hem çalışmaya bağlı olarak oluşan titreşimler hem de darbe durumunda yaşanabilecek hasarlar minimum düzeyde tutulur.
Kaput Altı Bakımı ve Kontrolleri
Kaput altı kontrolleri ve bakımları aracın sorunsuz şekilde çalışması için büyük öneme sahiptir. Sürücüler belli aralıklarla kaput altı kontrolü yapmayı ihmal etmemelidir. Özellikle uzun yolculuklara çıkmadan önce motor yağı ve sıvı kontrolleri mutlaka yapılmalıdır. Sıvı kontrolünü sağlamak oldukça kolay bir işlemdir. Motor kaputunun altında fren hidroliği, radyatör sıvısı ve cam suyu olmak üzere üç temel sıvı haznesi bulunur. İlk olarak fren hidrolik sıvısına göz atılmalıdır. En temel güvenlik donanımları içinde yer alan fren sisteminin hatasız şekilde çalışabilmesi için fren hidroliğinin de ideal seviyede olması gerekir. Fren hidroliğini kontrol ettikten sonra sıra soğutma sistemine gelir. Soğutma sisteminin seviyesi maksimum ve minimum değerler arasında kalacak şekilde ayarlanır. İklim koşullarına uygun olarak antifriz yoğunluğu bome cihazı ile ölçülür ve gerekli durumlarda ekstra ilaveler yapılabilir. Son olarak silecek sıvılarının seviyesine bakılır ve sıvı kontrolleri tamamlanır.
Sıvı sistemini kontrol ettikten sonra motor yağ seviyesi incelenir. Motor yağını kontrol etmeden önce araç düz bir alana park edilir. Motor bloğu üzerinde bulunan yağ çubuğu, yerinden çıkarılarak temiz bir bez yardımıyla silinir ve ardından yerine takılır. Yağ çubuğu tekrar çıkarıldığında motor yağ seviyesi metal ölçek alanı üzerinden incelenebilir. Yağın iki çizgi arasında olması gerekir. Yağ seviyesi minimum seviyenin altına inmiş ise mutlaka yağ eklemesi yapılmalıdır. Motor yağı değişimi süresi yaklaştığında yağın orijinal dokusunun bozulmaya başlayabileceği akıldan çıkarılmamalıdır. Motor içindeki partiküller ve atıklar yağa tutunarak motor yağının daha koyu ve yoğun bir kıvam almasına neden olabilir. Motor yağını kontrol ederken kalitede ciddi bozulmalar görülüyorsa rutin yağ değişim aralığından önce de motor yağı değişimi sağlanabilir.
Kaput altı bakımlarını yaparken radyatör, akü ve sigorta kutusu gibi önemli parçalara da göz atmakta fayda vardır. Radyatör hattı boyunca kısa bir inceleme yapabilir, borularda kaçak, paslanma veya çürüme olup olmadığını kontrol edebilirsiniz. Isı, hava, nem ve sıvıya doğrudan maruz kalan radyatör bloğu zaman içinde kılcal kaçaklara neden olabilir. Radyatör bloğu içinde bulunan sıvılar kaput içine veya yere akma eğilimi gösteriyorsa mikro çatlaklardan şüphelenmekte fayda vardır. Petekten gelen su kaçakları oldukça önemlidir. Bu durumda mutlaka radyatör tamiri veya değişimi yapılmalıdır. Hidrolik hortumu üzerinde şişkinlik veya sızıntı olup olmadığı genel kontrollerde takip edilebilir. Akü seviyesi, sızdırmazlık contaları ve amortisörlü kol gibi araba kaput parçaları da rutin bakımlarda gözden geçirilmelidir.
Kaput Altı Arıza Belirtileri
Düzensiz rölanti, gürültülü çalışma, vuruntu sesleri ve duman atma gibi sorunlar, başlıca kaput altı arıza durumları arasında gösterilebilir. Araç rölantide titreşimli çalışıyor, sürekli stop ediyor veya devir aralığı düzensiz şekilde artıp azalıyorsa sorun yakıt sisteminden kaynaklanıyor olabilir. Hava akışının bozulması, kalitesiz yakıt seçimi veya enjeksiyon sistemindeki arızalar motorun çalışma düzenini bozabilir. Aracın aniden stop etmesi arızalı bir sensöre de işaret edebilir. Kaput altı parçalar içinde yer alan radyatör sistemine ait sorunlar da genellikle termostat arızası ile ilişkilendirilir. Radyatör sistemindeki sıvı yeteri kadar soğutulamadığında hararet olarak da bilinen aşırı ısınma veya su kaynatma sorunları ortaya çıkabilir. Motor arıza ışığı yandığında aracı en yakın servis noktasına götürmeniz daha büyük arızalarından kaçınabilmenizi sağlar.
Sık sık akünün bitmesi veya aydınlatma sisteminin eskisi kadar güçlü çalışmaması elektrik aksamındaki bazı sorunlardan kaynaklanabilir. Diğer araçlarda olduğu gibi otomobillerde de akülerin belli bir kullanım ömrü vardır. Ömrünü tamamlayan akü hem yeteri oranda enerji depolayamaz hem de normalden çok daha hızlı tükenir. Özellikle soğuk havalarda aracı çalıştırmak oldukça zordur. Bu durumda kaputu açıp başka bir araçtan veya bir harici batarya dolum sisteminden aküye takviye yapmak gerekir. Şarj dinamosu arızaları ve elektrik kaçakları da akünün yeteri seviyede dolum yapamamasına ve daha hızlı şekilde tükenmesine yol açabilir.
Dikkat çeken diğer kaput altı arıza belirtileri şu şekilde sıralanır:
- Düşük yağ basıncı uyarı ışığı, basınç sensöründeki arızaları, karterdeki kaçakları veya yağlama sistemindeki bir sorunu belirtir.
- Renkli, kötü kokulu ve yoğun egzoz dumanı, motor iç aksamındaki hasarlara işaret eder.
- Araç altına damlayan sıvılar, radyatör veya hortumlar üzerindeki çatlaklardan kaynaklanabilir.
- Motor yağının köpürmesi ve dışarı taşması genellikle conta sorunları ile ilgilidir.
- Kabloların aşırı ısınmasından dolayı yoğun yanık kokusu ortaya çıkabilir.
- Sigortanın atması elektrik sistemindeki sorunlardan veya kısa devre durumlarından dolayı oluşabilir.
- Kilit mekanizmasındaki veya conta bağlantılarındaki hasarlar da kaput parçasında sarsıntılara ve gürültüye neden olabilir.
Kaput Altı Sorunlarına Nasıl Müdahale Edilebilir?
Hararet sorunlarında ilk olarak araç stop edilmeli ve motorun soğuması beklenmelidir. Bu esnada radyatör kapağını açmak gibi hareketler tehlikeli sonuçlar doğurabilir. Motor sıvıları kontrol edilmeli, su ve yağ seviyesine bakarak gerekli eklemeler yapılmalıdır. Elektrik sistemindeki arızalarda ilk önce akünün doluluk durumuna bakılmalıdır. Akü üzerinde bulunan yuvarlak merceğin rengine göre doluluk durumunu öğrenebilmek mümkündür. Aküde sorun yoksa sigorta kutusu kontrol edilmeli ve gerekli durumlarda sigorta değişimi yapılmalıdır. Kaput altı sorunlarına müdahale ederken oldukça dikkatli ve hassas davranmak gerekir. Teknik bilgi ve deneyime sahip olmayan sürücüler kesinlikle kaput altındaki parçalara dokunmamalı ve hatalı davranışlardan kaçınmalıdır. Motor uyarı ışığının kırmızı renkte yandığı durumlarda aracı en kısa sürede yol kenarına çekip yol yardım desteği almak gerekir.
Arızalı parçaların değişiminde ilk olarak orijinal parçalara yönelmekte fayda vardır. Orijinal parçaların bulunmadığı durumlarda kaliteli yedek parçalar da tercih edilebilir. Araba ön kaput parça isimleri, parçanın sınıfını ve modelini tanımlayan harf ve rakamlardan oluşur. Motor bileşenlerine tam uyumlu şekilde üretilen yedek parça seçenekleri sayesinde arızalar çoğu durumda kolayca giderilebilir. Araba kaputu içindekiler listesinde bulunan parçalar bazen tekli bazen de grup şeklinde yenilenir. Sistem halinde çalışan parçaları tekli olarak yenilemek ileride bazı önemli sorunlara neden olabilir. Örneğin, triger kayışı tekli olarak değiştirilmez. Triger kayışı ile birlikte devirdaim su pompası ve gergi rulmanı gibi diğer önemli bileşenler de yenilenir.
Siz de gelişmiş güvenlik özellikleri ile donatılan yeni nesil araçlara geçiş yaparak konforlu sürüşe adım atabilirsiniz. Borusan Next tarafından sunulan avantajlı finansman desteğinden yararlanabilir, geniş araç yelpazesi içinden seçim yapabilirsiniz.
Telif hakkı ve sair fikri mülkiyet hakları Borusan Oto Değerlendirme Pazarlama ve Hizmet A.Ş.’ye (Borusan Next’e) aittir. Ticari amaçla ve/veya yasalarca izin verilen meşru kullanım sayılamayacak şekillerde, kısmen dahi olsa, izin alınmaksızın alıntı yapılamaz, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, yayınlanamaz, link verilemez.
